pobieranie: 19 Oznaczanie ścieralności tworzyw sztucznych
Pobierz dokument pdfPrzeglądaj wersję html pliku:
Instytut In ynierii Materiałowej – Zakład Tworzyw Polimerowych
Oznaczanie cieralno ci tworzyw sztucznych
1. Cel wiczenia
Celem wiczenia zaznajomienie studentów z zagadnieniami dotycz cymi zu ycia ciernego tworzyw sztucznych, a tak e przeprowadzenia oznaczenia wska ników cieralno ci na aparacie Grasselli.
2. Tarcie lizgowe i zu ycie cierne.
Tarcie jest niezb dnym warunkiem poruszania si istot ywych oraz samochodów, poci gów itp., a tak e funkcjonowania wielu mechanizmów, np. sprz gła czy przekładni. Tam, gdzie jest ono zjawiskiem niekorzystnym, zmniejsza si je, wprowadzaj c pomi dzy tr ce mechanizmy ciecze (np. w przekładniach z batych i ło yskach - "wzorcem" jest tu rozwi zanie problemu tarcia w stawach ł cz cych ko ci), zamieniaj c tym samym tarcie w układzie dwóch ciał stałych na tarcie w cieczy. Rozró nia si tarcie lizgowe i tarcie toczne. Tarcie przy toczeniu jest znacznie mniejsze ni przy posuwaniu si . Tarcie toczne w instrukcji pomini to. Tarcie lizgowe (suwne, posuwiste, dynamiczne) jest to zjawisko powstawania siły mechanicznej dyssypatywnej (tj. rozpraszaj cej energi ) przeciwdziałaj cej ruchowi, wyst puj ce przy przesuwaniu si dwóch stykaj cych si powierzchni ciał stałych wzgl dem siebie. Siła tarcia proporcjonalna jest do siły nacisku (tj. składowej prostopadłej do powierzchni styku z wypadkowej siły działaj cej na poruszaj ce si ciało). Siła tarcia zale y od rodzaju powierzchni, stopnia ich wygładzenia itp. Charakteryzuje si je podaj c współczynnik tarcia tj. współczynnik proporcjonalno ci mi dzy sił tarcia a naciskiem.
T =µ⋅N
Rys. 1. Tarcie klocka o podło e . N – nacisk, R – reakcja podło a, F – siła usiłuj ca przesun klocek, T – siła tarcia przeciwstawiaj ca si F (w przypadku gdy pr dko klocka v=const to T = F), m – masa klocka, µ - współczynnik tarcia lizgowego
Współczynnik tarcia µ jest wielko ci bezwymiarow i wyra a zdolno ciała do hamowania. Współczynnik µ jest liczb , która zmienia si w zale no ci od panuj cych warunków. Im wi ksze µ tym materiał lepiej hamuje, tym wy sze jest tarcie. µ = f(T,v,p) T - temperatura [°C] v - pr dko lizgowa [m/s] p - nacisk [ N/m2] Wyznacza si dwa rodzaje współczynnika tarcia: statyczne okre laj ce zdolno do hamowania w bezruchu , tzn. wskazuje sił jaka µ stat musi by u yta przy danym nacisku i danej temperaturze do wprowadzenia elementu w ruch.
Oznaczanie cieralno ci tworzyw sztucznych
7
A
6
A
2
6 A
I52 EDC
7
1 !0¢'(!%&%$" !¨¦¤¢ ) ¥ © # # ¥ © §¥£ ¡ 6 2 C 6 7 7 6 6 A 2 7 2 7 A 6 6 2 G B HDG F A 6 6 6 A 8 A A I52 A A 6 A A 9 3 6 2 @ 7 6 7 FB C 6 6 2 7 5 6 A 6 A 3 2 A
A 2
7
A
6
A
2
9 A
2
2 I52 A
7
2
4
5
7
6 6 A
1
kin
Peł informacje o przebiegu procesu tarcia i zu ycia danego skojarzenia lizgowego mo na ne uzyska tylko na drodze eksperymentalnej. Zł ono zjawisk fizyko-chemicznych zachodz cych w o warstwie wierzchniej podczas tarcia i zu ywania si badanych materiał wynika z du ej liczby ów czynników maj cych wpł na przebieg tych zjawisk. Dlatego uzyskanie mo liwie peł yw nych informacji o badanym skojarzeniu lizgowym staje si realne tylko w przypadku wszechstronnych bada i analiz z wykorzystaniem ró nych metod i technik badawczych. Zu yciem ciernym, powodowanym procesami tarcia, nazywa si ubytek materiał u spowodowany procesami mikroskrawania, rysowania i bruzdowania, z dwóch stykaj cych i przesuwaj cych si po sobie powierzchni. Produkty zu ywania ciernego s usuwane ze strefy kontaktu, lub s wciskane w warstw wierzchni tworzywa, zmieniaj c przez to warunki współ pracy. Proces zu ycia ciernego zale y od: nacisku, pr dko ci przesuwu powierzchni tr cych, ruchu wzgl dnego elementów tr cych, rodzaju powierzchni tr cych i geometrii ich styku ze sob , smarowania, temperatury otoczenia i w strefie tarcia, wilgotno ci, sposobu usuwania produktów cierania.
Nierówno ci materiał odpowiedzialne za tarcie i cieranie si pokazane s na rysunku 2, ów oprócz tego obrazowo pokazane jest czemu zwi kszanie nacisku F powoduje zwi kszenie tarcia i zu ycia ciernego. Energia zu yta na pokonanie siłtarcia i powoduj ca cieranie si powierzchni zamieniana jest prawie w 100% na ciepł nagrzewaj c warstw wierzchni . Podczas tarcia mo e nast powa o zmienianie si wł ciwo ci i struktury powierzchni powoduj ce zmian procesów tarcia. a
Rys. 2. Tr ce o siebie powierzchnie przy nacisku F i pi ciokrotnie wi kszym 5F.
Rys. 3. Zale no współ czynnika tarcia od Rys. 4. Zale no współ czynnika tarcia obci enia normalnego 1 – poliamid po od temp. w przypadku współ pracy poliamidzie, 2 – poliamid po tworzywa na okł adziny hamulców samochodowych. policzterofluoroetylenie.
Rys. 5. Porównanie gradientów temp. dla skojarzenia tworzywo – metal.
Oznaczanie cieralno ci tworzyw sztucznych
2
h
p
i
g
g
p
r
g
i
g
p
g
i
f
i
f
g
g
i
µ
f g g i f i p f p g g i g f p i g s e p i f p g i p qhf p h p i g p p i Ihf p g Ihf g f e ` Y d S V U b V b !0¢c(!%&%$a `!V¨¦¤¢P YS X W U TSR Q
-
Instytut In ynierii Materiał owej – Zakł Tworzyw Polimerowych ad kinetyczne okre laj ce zdolno do hamowania poruszaj cego si elementu. Istnieje zale no : µ stat > µ dyn czyli tarcie przy rozpoczynaj cym si ruchu jest wi ksze ni przy ruchu ju odbywaj cym si .
u i i
i g g i f g
u f
i
Hxw v
g
t
f f i f
p
f
f
xHw v yvt
f p
Instytut In ynierii Materiał owej – Zakł Tworzyw Polimerowych ad
3. Metody
Znormalizowane badania zu ycia ciernego tworzyw sztucznych podane s w wykazie literatury. Zakł ad Tworzyw Polimerowych Politechniki Szczeci skiej wyposa ony jest w nast puj ce urz dzenia do bada zu ycia ciernego: - aparat Grasselli - aparat Tabera - aparat Schoppera (obracaj cy b ben cylindryczny) wiczenie zostanie przeprowadzone na aparacie Grasselli
3.1. Oznaczanie wska ników cieralno ci na aparacie Grasselli.
3.1.1. Zakres stosowanie metody Metoda stosuje si przede wszystkim do gumy i tworzyw gumopodobnych, ale mo na j z powodzeniem zastosowa do wszystkich tworzyw sztucznych.
Oznaczanie cieralno ci tworzyw sztucznych
3
f
e d
e
e g e
!0¢(!%&%$ !¨¦¤¢ d j g e f j d i g k
Rys. 6. Schematy geometrii styku próbki z przeciwpróbk w ró nych urz dzeniach do laboratoryjnych bada trybologicznych grupa 1 – styk powierzchniowy: poz. 5, 6, 7, 9, 10, 11 grupa 2 – styk liniowy: poz. 1, 2, 3, 4, 8 grupa 3 – styk punktowy: poz. 12, 13, 14, 15, 16, 17
d h
Instytut In ynierii Materiał owej – Zakł Tworzyw Polimerowych ad
3.1.2. Opis metody Aby najbardziej obrazowo scharakteryzowa tworzywo sztuczne pod wzgl dem odporno ci na cieranie w okre lonych warunkach cierania podaje si najcz ciej ubytek wysoko ci próbki h w stosunku do drogi cierania L. h KS = L Warto ci h z powy szego wzoru czyli ubytek wysoko ci próbki mo na wyznaczy mierz c ubytek masy próbki m i dziel c go przez g sto ρ oraz pole powierzchni tr cej S . m KS = ρ ⋅S ⋅L W aparacie Grasselli (rys. 7.) wyznacza si wska nik cieralno ci, nie mówi cy nam jaka wysoko próbki ciera si po okre lonej drodze cierania, tylko jak du a obj to próbki w cm3 ulegnie starciu po wykonaniu pracy jednej kWh (kilowatogodziny) – w dokł adnie okre lonych warunkach cierania tj. pr dko ci, nacisku itp. Praca w mechanice jest iloczynem sił jak musimy przył y , aby przesuwa ciał oraz drogi y o o, o y jak pokona punkt przył enia sił W = F ⋅ L , N ⋅ m = J d ul W aparacie Grasselliego ruch próbki, a co za tym idzie, droga cierania dokonywana jest po okr gu. Praca w takim przypadku równa jest iloczynowi momentu M powoduj cego ruch obrotowy (iloczyn sił i ramienia) i k ta ϕ o jaki dokonałsi obrót. y W = F ⋅ L = F ⋅ r ⋅ϕ = M ⋅ϕ Sił potrzebna do przesuwania próbki pokonuje sił tarcia. Sił tarcia jest wprost proporcjonalna a a do iloczynu nacisku i współ czynnika tarcia. W aparacie Grasselliego nacisk jest stał i wynosi 26 N. y Nacisk ten rozkł si na dwie próbki o ł cznej powierzchni styku z papierem ciernym wynosz cym 2 ada x 4cm2 = 8 cm2. Próbki przymocowane do d wigni dociskane s do papieru ciernego zamocowanego na tarczy. Próbki s nieruchome natomiast przesuwa si podł e, czyli obraca si tarcza z papierem ciernym. o Sił tarcia usił obraca cał d wignie, dlatego umieszcza si na ramieniu d wigni okre lon mas , y uj czyli przykł sił utrzymuj c d wigni w równowadze. Sił t uzyskuje si poprzez umieszczanie ada ci arków na szalce umocowanej na ramieniu dzwigni (na rys. 7. poz. 10), a po pomno eniu ich masy przez przyspieszenie ziemskie g otrzymuj si sił wyra on w N. Po wykonaniu przez tarcz n obrotów, a wi c obrócenia si jej o k t n ⋅ 2π , utrzymywanie d wigni w poziomie mas m czyli sił F = m ⋅ g przył on na ramieniu dł ci r wykonane jest o ugo kosztem pracy równej
Moc jest to stosunek pracy do czasu w jakim został wykonana. Jednostk mocy jest d ul na a sekund , czyli watt. 1, J = 1, W przekształ c 1, J = 1, s ⋅ 1, W caj 1, s Ilo wykonanej pracy mo na wyra a iloczynem mocy i czasu, poniewa jest to równowa ne. D ul jest mał jednostk , dlatego okre laj c ilo pracy lub energii cz sto posł ugujemy si kilowatogodzinami, czyli prac jak wykonuje moc 1000 Watt w czasie 1 godziny (3600,s). 1, kWh = 1000, W ⋅ 3600, s = 3600000, W ⋅ s = 3,6 ⋅ 10 6 , J Oznaczanie cieralno ci tworzyw sztucznych 4
~
~
|
| |
}
| | | ¨~ ~ | | ~ } { v u z o r q x r x !0¢y(!%&%$w v!r¨¦¤¢l uo t s q pon m } | | I}| ~ ~ ~ | | | ~ ~ } | | ~ | ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ I}| ~ | ~ I}| ~ | } ~ ~ | } ~ ~ | ~
| ~
|
|
|
I}|
I}|
~
~
¨~
| |
Znaj c ju sposób wyliczenia pracy jaka potrzebna jest do cierania próbki, pozostaje okre li ubytek obj to ci. Oblicza si go dokonuj c pomiaru masy próbek przed cieraniem g1 i po cieraniu g 2 dzi ki czemu mo na okre li ubytek masy. Dziel c ubytek masy g1 − g 2 przez g sto materiał u ρ obliczymy ubytek obj to ci g1 − g 2 ∆V =
ρ
Dziel c ubytek obj to ci ∆V przez ilo wykonanej pracy W otrzymamy wzór do obliczenia wska nika cieralno ci Grasseliego K SGr . Wzór na obliczenie wska nika cieralno ci na aparacie Grasselli, mówi cy nam o tym jak du a obj to próbki zostanie starta w okre lonych warunkach, je li wykonana praca zwi zana z tym cieraniem wyniesie 1 kWh, ma posta g1 − g 2 K SGr = ⋅ 3,6 ⋅ 10 6 −3 ρ ⋅ n ⋅ 2π ⋅ (mr + S mr ) ⋅ 10 ⋅ g ⋅ r
10 −3
g
r
Oznaczanie cieralno ci tworzyw sztucznych
3,6 ⋅ 10 6
I
n 2π mr S mr
I I
ρ
g1 g2
kWh – ł czna masa próbek po cieraniu wst pnym, g – ł czna masa próbek po zako czeniu cierania wł ciwego, g a – g sto badanej próbki, g 3 cm – ilo obrotów, – k t peł ny, – masa równowa ca, g – stał przyrz du wyra aj ca mas dział c na ramieniu r, po odj ciu której rami dzwigni a aj jest w równowadze (dla naszego przyrz du 91 g), g – przelicznik gramów na kilogramy 10 −3 , kg g – przyspieszenie ziemskie (9,81), m 2 s – odległ od rodku obrotu dzwigni do miejsca w którym dokonuje si równowa enia o ramienia dzwigni (w przypadku naszego przyrz du 0,43 m), m – stał potrzebna do przeliczenia d uli na kilowatogodziny 3,6 ⋅ 10 6 , J a kWh
K SGr
3 – wska nik cieralno ci , cm
I
!0¢(!%&%$ !¨¦¤¢ I
Instytut In ynierii Materiał owej – Zakł Tworzyw Polimerowych ad
I
5
Instytut In ynierii Materiał owej – Zakł Tworzyw Polimerowych ad 3.1.3. Przyrz d pomiarowy
Rys. 7. Aparat Gresselli do badania wska nika cieralno ci o, ytka dociskaj ca papier do tarczy, 6 – 1 – korpus, 2 – silnik, 3 – sprz gł 4 – tarcza na papier cierny, 5 – pł d wignia z zamocowanymi próbkami, 7 – ruba ustalaj ca próbki, 8 – sworze dzwigni, 9 – obci nik do dociskania próbek do tarczy, 10 – ci ar utrzymuj cy d wigni w równowadze, 11 – przewody spr onego powietrza do usuwania pył 12 – u, licznik obrotów tarczy
3.1.4. Wykonanie pomiaru Okre li g sto próbek. Zamocowa na tarczy kr ek papieru lub pł ótna ciernego o rednicy φ 170 z otworem φ 50. Umie ci w uchwytach d wigni dwie próbki przy dokr conej do ko ca rubie ustalaj cej (na rys. 7. poz. 7). Oznaczy próbki i zaznaczy ich rozmieszenie w uchwytach, tak aby po ich wyj ciu i ponownym wł eniu zajmował dokł o y adnie tak sam pozycj (to samo dotyczy blaszek dociskaj cych). Blaszki dociskaj ce dokr ci z wyczuciem tak, aby próbka dokł adnie przylegał do podstawy. Zamocowa a rami d wigni i doł czy tł umik. Tł umik eliminuje drgania d wigni. Zawiesi na przedł eniu sworznia u odwa nik 2,6 kg. Zawiesi na d wigni szalk . Przygotowa odwa niki laboratoryjne. Zamocowa do aparatu przewód spr onego powietrza z kompresora. Zamocowa rur odkurzacza w celu usuwania produktów cierania. Nastawi licznik aparatu na dan ilo obrotów (trzymaj c d wigni Y na dan warto ). Ilo obrotów przy docieraniu wst pnym zale y od liczniku przyciskami nastawi stopnia nierówno ci powierzchni czoł owych próbek (przewa nie nastawia si nie mniej ni 200 obr.). Wyzerowa licznik (d wignia X). Uruchomi kompresor nastawiaj c ci nienie spr onego powietrza na 0,15 MPa ( ≈ 1,5 atm, ≈ 1,5 kg/cm2, ≈ 1,5 bar). Uruchomi odkurzacz. Zamkn pokryw aparatu i uruchomi aparat. Po uruchomieniu aparatu nast puje cieranie wst pne próbek, które ma na celu zetrze cz czoł próbki tak aby cał powierzchni , równomiernie si cierał w czasie wł ciwego badania. W ow y a czasie cierania wst pnego dokł adaj c do szalki odwa ników ustalamy wst pnie mas równowa c rami (zrównowa one rami zajmuj pozycj poziom równo oddalon od ograniczników). Po ka dym dodaniu lub odj ciu odwa ników r k ustawi pozycj poziom d wigni i dokonywa obserwacji. Po wykonaniu zadanej liczby obrotów silnik aparatu zatrzyma si . Wył czy odkurzacz, zamkn zawór spr onego powietrza. Zdj szalk , odwa nik. Otworzy pokryw i wyj d wignie jednocze nie zdejmuj c tł umik. Dokona obserwacji próbek. W razie stwierdzenia, e próbki nie s równo dotarte powtórzy operacj docierania. Po stwierdzeniu wł ciwego dotarcia (równomierne rysy na obu powierzchniach próbek) a wymontowa próbki z uchwytów d wigni, oczy ci z pył spr onym powietrzem i zwa y (obydwie u jednocze nie) z dokł adno ci nie mniejsz ni 0,001 g. Jest to masa próbek g1 przed wł ciwym a cieraniem. Zamocowa nowy kr ek papieru ciernego. Ponownie umie ci próbki w uchwytach dokł adnie w takim samym poł eniu w jakim był docierane. Dalej post powa jak przy docieraniu wst pnym o y Oznaczanie cieralno ci tworzyw sztucznych 6
µ
¶ µ ¶ µ « « ¹¸· « ¸ · · « µ¸ ¨¶ ¸ µ « º « ¶ · ¸ µ º ¹µ· ¶ µ ¸ ¶ ¹µ· µ · ¶ µ º · ¶ µ · ¶ ¸ ¸ · · ¶ ¶ ¶ · ·¸ ¶ ¶ ¸ · « «¶ · · µI¨¶ µ « ¶ « ¶ ¶ ¹µ· µ ½¶ ¸ « · µ ¸ ¶ ¸ Iµ« Iµ« · ·¸ µ Iµ« · ¼·¸ µ
µ
¸
¶
¶ º ·
¸
·
¶
·
±´y± ®
ª ¥ ¤ © ¡ § ¡ § !0¢¨(!%&%$¦ ¥!¡¨¦¤¢ ¤ £ ¢ µ ¶ µ « « » E´¯ ³ ® ° ¸ º µ « ¶ ¶ ± ¶ · °¯ ¯ ² ± · ¹¸· º µ º µ · ¸ « ¸ ¨¶ º ¶ µ
¸ ¨¶ µ µ · µ ¶
µ Iµ« ¶ µ «
«
¸
´E¯
¶
¬
«
µ
µ
«
µ
µ
«
«
·
µ « µ¹· « ·
¸ º ¶
¶
¸
²
«
próbek z tym, e ustawi licznik obrotów na 200, a na szalce ma si znajdowa masa równowa ca wyznaczona podczas docierania. Po uruchomieniu aparatu i rozpocz ciu wł ciwego cierania cał czas kontrolowa i razie a y konieczno ci korygowa równowa enie d wigni poprzez dokł adanie lub odejmowanie odwa ników. Po ka dym dodaniu lub odj ciu odwa ników r k ustawi pozycj poziom d wigni i dokona obserwacji. Wystarczaj ce jest ustali mas równowa c z dokł adno ci do 1 grama. W razie zmieniania si masy potrzebnej do równowa enia w trakcie wł ciwego cierania, zapisywa warto ci masy co kilkadziesi t a obrotów i na ko cu wyci gn redni arytmetyczn . Po ponownym zatrzymaniu aparatu wymontowa próbki post puj c zgodnie z wcze niej opisanymi zasadami. Oczy próbki i dokona ponownego pomiaru masy obydwu próbek, czyli ustali mas g2. Obliczy wska nik cieralno ci Grasselliego. Po zako czonym badaniu wył czy z sieci wszystkie u ywane do badania urz dzenia, wypu ci powietrze ze zbiornika kompresora i zostawi po sobie nale yty porz dek.
4. Opracowanie wyników
Norma nakazuje dokona wyznaczania wska nika cieralno ci dla sze ciu próbek (trzech par) z badanego materiał a jako wynik poda redni arytmetyczn . Niedopuszczalna jest ró nica powy ej u, 10% mi dzy redni arytmetyczn a wynikami poszczególnych bada . Wszystkie wyznaczane wielko ci i dane wpisywa do podanego poni ej protokoł u. Imi i nazwisko, grupa............................................................ Miejsce i data .......................................
1
1
2 3 1
2
2 3 1
3
2 3
rodzaj próbek: sposób wykonania próbek: stał przyrz du Smr : a
.................................................................... .................................................................... .................................................................... 7
Oznaczanie cieralno ci tworzyw sztucznych
Ñ
Î
L.p
g2
ρ
r
mr
g
g
g
cm 3
obr
Î
Rodzaj tworzywa
cm3
kWh
Î ÖÜ ÖÖ
Î
g sto badanych próbek ( rednia)
Ó
Ñ Ó Û ÒÏ Ø ÚÙØ ×
Ł czna masa dwóch próbek po cieraniu wł ciwym a
IÐÎ
ÖÖ
Õ
Ł czna masa dwóch próbek po l.p. cieraniu wst pny m g1 g
Masa równow a ca d wigni
ilo obrot Wska nik cieralno ów tarcz ci K SGr y n
Wska nik cieralno ci ( rednia)
K SGr r.
cm3
kWh
Ð
Ò
Ï
¼ÒÏ Î
Ñ
Ò
Ð
Ï
Ð
Ï
Ò Ï Ð Ð Î Ï Ð Ò Ô Î Î Ó Ð Ñ Ð IÐÎ Ò Ñ Ð Ò Ò Î ¹ÐÒ Ò Ô Î Ð Î Î Ï Ò Î Ò ¼ÒÏ Ñ Ð Ò Ó Ò Ñ Ð ÒÑ Ï Ñ Ï Ó Ï Ð Î Î Î Ñ Ð Ñ Ð Ï Í È Ç Ì Á Ä Ã Ê Ä Ê !0¢Ë(!%&%$É È!Ĩ¦¤¢¾ ÇÁ Æ Å Ã ÂÁÀ ¿ Î Ï Ô Î Ò Î Ó Ð Ò ÎÐ Î Ò Ò Ð Î Ò Î Ñ Î Ò Ñ
Instytut In ynierii Materiał owej – Zakł Tworzyw Polimerowych ad
Instytut In ynierii Materiał owej – Zakł Tworzyw Polimerowych ad pr dko obrotowa tarczy: czas badania wyposa enie aparatu: rodzaj papieru ciernego .................................................................... .................................................................... .................................................................... .....................................................................
5. Literatura
1. 2. 3. 4. Nam P. Suh: „Tribophysics”, Prentice-Hall, Inc, New Jersey 1986 Oleksiuk K.: „ Wybrane problemy trybologii”, PWN, Warszawa 1993 Rymuza Z.: „Trybologia polimerów lizgowych”, WNT, Warszawa 1996. T.Broniewski i inni „Metody bada i ocena wł ciwo ci tworzyw sztucznych”, WNT, Warszawa a 2000. PN – 80/C-04233 Guma. Oznaczanie wska ników cieralno ci na aparacie Grasselli. PN-69/C-89081 Tworzywa sztuczne. Oznaczenie cieralno ci za pomoc papieru ciernego. PN-92/C-89426 Tworzywa sztuczne. Oznaczanie odporno ci na cieranie przy u yciu tarcz ciernych. PN-EN ISO 5470-1:2001 Pł askie wyroby tekstylne powleczone gum lub tworzywami sztucznymi. Wyznaczanie odporno ci na cieranie. Cz 1: Urz dzenie cieraj ce Tabera PN-EN ISO 5470-2:2004 (U) Pł askie wyroby tekstylne powleczone gum lub tworzywami 2: Urz dzenie sztucznymi. Wyznaczanie odporno ci na cieranie. Cz cieraj ce Martindale'a PN-EN ISO 5981:2001 Pł askie wyroby tekstylne powleczone gum lub tworzywami sztucznymi. Wyznaczanie odporno ci na poł czone zginanie cinaj ce i cieranie PN-EN ISO 7662:2002 W e z gumy i z tworzyw sztucznych. Oznaczanie cieralno ci warstwy wewn trznej PN-EN ISO 6945:2002 W e z gumy. Oznaczanie odporno ci na cieranie warstwy zewn trznej PN-ISO 4649:1999 Guma. Oznaczanie odporno ci na cieranie za pomoc aparatu z obracaj cym si b bnem cylindrycznym PN-88/C-94300.030 Ogumienie. Badanie cieralno ci bie nika opon w warunkach drogowych
Oznaczanie cieralno ci tworzyw sztucznych
ð
î
ó
ó
ó
í í í ó í
ó
Iï¨î í
Iï¨î í
ó
ó
í
ì ç æ ë à ã â é ã é !0¢ê(!%&%$è ç!㨦¤¢Ý æà å ä â áàß Þ í í ó í í í í í í ð í í í í ò í í ó í í í í î î í ñ ó ó ó î í ð¨î ð ¨î í í í í
í
í
ð Iïí î
8
19 Oznaczanie ścieralności tworzyw sztucznych
Instytut In ynierii Materiałowej – Zakład Tworzyw Polimerowych
Oznaczanie cieralno ci tworzyw sztucznych
1. Cel wiczenia
Celem wiczenia zaznajomienie studentów z zagadnieniami dotycz cymi zu ycia ciernego tworzyw sztucznych, a tak e przeprowadzenia oznaczenia wska ników cieralno ci na aparacie Grasselli.
2. Tarcie lizgowe i zu ycie cierne.
Tarcie jest niezb dnym warunkiem poruszania si istot ywych oraz samochodów, poci gów itp., a tak e funkcjonowania wielu mechanizmów, np. sprz gła czy przekładni. Tam, gdzie jest ono zjawiskiem niekorzystnym, zmniejsza si je, wprowadzaj c pomi dzy tr ce mechanizmy ciecze (np. w przekładniach z batych i ło yskach - "wzorcem" jest tu rozwi zanie problemu tarcia w stawach ł cz cych ko ci), zamieniaj c tym samym tarcie w układzie dwóch ciał stałych na tarcie w cieczy. Rozró nia si tarcie lizgowe i tarcie toczne. Tarcie przy toczeniu jest znacznie mniejsze ni przy posuwaniu si . Tarcie toczne w instrukcji pomini to. Tarcie lizgowe (suwne, posuwiste, dynamiczne) jest to zjawisko powstawania siły mechanicznej dyssypatywnej (tj. rozpraszaj cej energi ) przeciwdziałaj cej ruchowi, wyst puj ce przy przesuwaniu si dwóch stykaj cych si powierzchni ciał stałych wzgl dem siebie. Siła tarcia proporcjonalna jest do siły nacisku (tj. składowej prostopadłej do powierzchni styku z wypadkowej siły działaj cej na poruszaj ce si ciało). Siła tarcia zale y od rodzaju powierzchni, stopnia ich wygładzenia itp. Charakteryzuje si je podaj c współczynnik tarcia tj. współczynnik proporcjonalno ci mi dzy sił tarcia a naciskiem.
T =µ⋅N
Rys. 1. Tarcie klocka o podło e . N – nacisk, R – reakcja podło a, F – siła usiłuj ca przesun klocek, T – siła tarcia przeciwstawiaj ca si F (w przypadku gdy pr dko klocka v=const to T = F), m – masa klocka, µ - współczynnik tarcia lizgowego
Współczynnik tarcia µ jest wielko ci bezwymiarow i wyra a zdolno ciała do hamowania. Współczynnik µ jest liczb , która zmienia si w zale no ci od panuj cych warunków. Im wi ksze µ tym materiał lepiej hamuje, tym wy sze jest tarcie. µ = f(T,v,p) T - temperatura [°C] v - pr dko lizgowa [m/s] p - nacisk [ N/m2] Wyznacza si dwa rodzaje współczynnika tarcia: statyczne okre laj ce zdolno do hamowania w bezruchu , tzn. wskazuje sił jaka µ stat musi by u yta przy danym nacisku i danej temperaturze do wprowadzenia elementu w ruch.
Oznaczanie cieralno ci tworzyw sztucznych
7
A
6
A
2
6 A
I52 EDC
7
1 !0¢'(!%&%$" !¨¦¤¢ ) ¥ © # # ¥ © §¥£ ¡ 6 2 C 6 7 7 6 6 A 2 7 2 7 A 6 6 2 G B HDG F A 6 6 6 A 8 A A I52 A A 6 A A 9 3 6 2 @ 7 6 7 FB C 6 6 2 7 5 6 A 6 A 3 2 A
A 2
7
A
6
A
2
9 A
2
2 I52 A
7
2
4
5
7
6 6 A
1
kin
Peł informacje o przebiegu procesu tarcia i zu ycia danego skojarzenia lizgowego mo na ne uzyska tylko na drodze eksperymentalnej. Zł ono zjawisk fizyko-chemicznych zachodz cych w o warstwie wierzchniej podczas tarcia i zu ywania si badanych materiał wynika z du ej liczby ów czynników maj cych wpł na przebieg tych zjawisk. Dlatego uzyskanie mo liwie peł yw nych informacji o badanym skojarzeniu lizgowym staje si realne tylko w przypadku wszechstronnych bada i analiz z wykorzystaniem ró nych metod i technik badawczych. Zu yciem ciernym, powodowanym procesami tarcia, nazywa si ubytek materiał u spowodowany procesami mikroskrawania, rysowania i bruzdowania, z dwóch stykaj cych i przesuwaj cych si po sobie powierzchni. Produkty zu ywania ciernego s usuwane ze strefy kontaktu, lub s wciskane w warstw wierzchni tworzywa, zmieniaj c przez to warunki współ pracy. Proces zu ycia ciernego zale y od: nacisku, pr dko ci przesuwu powierzchni tr cych, ruchu wzgl dnego elementów tr cych, rodzaju powierzchni tr cych i geometrii ich styku ze sob , smarowania, temperatury otoczenia i w strefie tarcia, wilgotno ci, sposobu usuwania produktów cierania.
Nierówno ci materiał odpowiedzialne za tarcie i cieranie si pokazane s na rysunku 2, ów oprócz tego obrazowo pokazane jest czemu zwi kszanie nacisku F powoduje zwi kszenie tarcia i zu ycia ciernego. Energia zu yta na pokonanie siłtarcia i powoduj ca cieranie si powierzchni zamieniana jest prawie w 100% na ciepł nagrzewaj c warstw wierzchni . Podczas tarcia mo e nast powa o zmienianie si wł ciwo ci i struktury powierzchni powoduj ce zmian procesów tarcia. a
Rys. 2. Tr ce o siebie powierzchnie przy nacisku F i pi ciokrotnie wi kszym 5F.
Rys. 3. Zale no współ czynnika tarcia od Rys. 4. Zale no współ czynnika tarcia obci enia normalnego 1 – poliamid po od temp. w przypadku współ pracy poliamidzie, 2 – poliamid po tworzywa na okł adziny hamulców samochodowych. policzterofluoroetylenie.
Rys. 5. Porównanie gradientów temp. dla skojarzenia tworzywo – metal.
Oznaczanie cieralno ci tworzyw sztucznych
2
h
p
i
g
g
p
r
g
i
g
p
g
i
f
i
f
g
g
i
µ
f g g i f i p f p g g i g f p i g s e p i f p g i p qhf p h p i g p p i Ihf p g Ihf g f e ` Y d S V U b V b !0¢c(!%&%$a `!V¨¦¤¢P YS X W U TSR Q
-
Instytut In ynierii Materiał owej – Zakł Tworzyw Polimerowych ad kinetyczne okre laj ce zdolno do hamowania poruszaj cego si elementu. Istnieje zale no : µ stat > µ dyn czyli tarcie przy rozpoczynaj cym si ruchu jest wi ksze ni przy ruchu ju odbywaj cym si .
u i i
i g g i f g
u f
i
Hxw v
g
t
f f i f
p
f
f
xHw v yvt
f p
Instytut In ynierii Materiał owej – Zakł Tworzyw Polimerowych ad
3. Metody
Znormalizowane badania zu ycia ciernego tworzyw sztucznych podane s w wykazie literatury. Zakł ad Tworzyw Polimerowych Politechniki Szczeci skiej wyposa ony jest w nast puj ce urz dzenia do bada zu ycia ciernego: - aparat Grasselli - aparat Tabera - aparat Schoppera (obracaj cy b ben cylindryczny) wiczenie zostanie przeprowadzone na aparacie Grasselli
3.1. Oznaczanie wska ników cieralno ci na aparacie Grasselli.
3.1.1. Zakres stosowanie metody Metoda stosuje si przede wszystkim do gumy i tworzyw gumopodobnych, ale mo na j z powodzeniem zastosowa do wszystkich tworzyw sztucznych.
Oznaczanie cieralno ci tworzyw sztucznych
3
f
e d
e
e g e
!0¢(!%&%$ !¨¦¤¢ d j g e f j d i g k
Rys. 6. Schematy geometrii styku próbki z przeciwpróbk w ró nych urz dzeniach do laboratoryjnych bada trybologicznych grupa 1 – styk powierzchniowy: poz. 5, 6, 7, 9, 10, 11 grupa 2 – styk liniowy: poz. 1, 2, 3, 4, 8 grupa 3 – styk punktowy: poz. 12, 13, 14, 15, 16, 17
d h
Instytut In ynierii Materiał owej – Zakł Tworzyw Polimerowych ad
3.1.2. Opis metody Aby najbardziej obrazowo scharakteryzowa tworzywo sztuczne pod wzgl dem odporno ci na cieranie w okre lonych warunkach cierania podaje si najcz ciej ubytek wysoko ci próbki h w stosunku do drogi cierania L. h KS = L Warto ci h z powy szego wzoru czyli ubytek wysoko ci próbki mo na wyznaczy mierz c ubytek masy próbki m i dziel c go przez g sto ρ oraz pole powierzchni tr cej S . m KS = ρ ⋅S ⋅L W aparacie Grasselli (rys. 7.) wyznacza si wska nik cieralno ci, nie mówi cy nam jaka wysoko próbki ciera si po okre lonej drodze cierania, tylko jak du a obj to próbki w cm3 ulegnie starciu po wykonaniu pracy jednej kWh (kilowatogodziny) – w dokł adnie okre lonych warunkach cierania tj. pr dko ci, nacisku itp. Praca w mechanice jest iloczynem sił jak musimy przył y , aby przesuwa ciał oraz drogi y o o, o y jak pokona punkt przył enia sił W = F ⋅ L , N ⋅ m = J d ul W aparacie Grasselliego ruch próbki, a co za tym idzie, droga cierania dokonywana jest po okr gu. Praca w takim przypadku równa jest iloczynowi momentu M powoduj cego ruch obrotowy (iloczyn sił i ramienia) i k ta ϕ o jaki dokonałsi obrót. y W = F ⋅ L = F ⋅ r ⋅ϕ = M ⋅ϕ Sił potrzebna do przesuwania próbki pokonuje sił tarcia. Sił tarcia jest wprost proporcjonalna a a do iloczynu nacisku i współ czynnika tarcia. W aparacie Grasselliego nacisk jest stał i wynosi 26 N. y Nacisk ten rozkł si na dwie próbki o ł cznej powierzchni styku z papierem ciernym wynosz cym 2 ada x 4cm2 = 8 cm2. Próbki przymocowane do d wigni dociskane s do papieru ciernego zamocowanego na tarczy. Próbki s nieruchome natomiast przesuwa si podł e, czyli obraca si tarcza z papierem ciernym. o Sił tarcia usił obraca cał d wignie, dlatego umieszcza si na ramieniu d wigni okre lon mas , y uj czyli przykł sił utrzymuj c d wigni w równowadze. Sił t uzyskuje si poprzez umieszczanie ada ci arków na szalce umocowanej na ramieniu dzwigni (na rys. 7. poz. 10), a po pomno eniu ich masy przez przyspieszenie ziemskie g otrzymuj si sił wyra on w N. Po wykonaniu przez tarcz n obrotów, a wi c obrócenia si jej o k t n ⋅ 2π , utrzymywanie d wigni w poziomie mas m czyli sił F = m ⋅ g przył on na ramieniu dł ci r wykonane jest o ugo kosztem pracy równej
Moc jest to stosunek pracy do czasu w jakim został wykonana. Jednostk mocy jest d ul na a sekund , czyli watt. 1, J = 1, W przekształ c 1, J = 1, s ⋅ 1, W caj 1, s Ilo wykonanej pracy mo na wyra a iloczynem mocy i czasu, poniewa jest to równowa ne. D ul jest mał jednostk , dlatego okre laj c ilo pracy lub energii cz sto posł ugujemy si kilowatogodzinami, czyli prac jak wykonuje moc 1000 Watt w czasie 1 godziny (3600,s). 1, kWh = 1000, W ⋅ 3600, s = 3600000, W ⋅ s = 3,6 ⋅ 10 6 , J Oznaczanie cieralno ci tworzyw sztucznych 4
~
~
|
| |
}
| | | ¨~ ~ | | ~ } { v u z o r q x r x !0¢y(!%&%$w v!r¨¦¤¢l uo t s q pon m } | | I}| ~ ~ ~ | | | ~ ~ } | | ~ | ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ I}| ~ | ~ I}| ~ | } ~ ~ | } ~ ~ | ~
| ~
|
|
|
I}|
I}|
~
~
¨~
| |
Znaj c ju sposób wyliczenia pracy jaka potrzebna jest do cierania próbki, pozostaje okre li ubytek obj to ci. Oblicza si go dokonuj c pomiaru masy próbek przed cieraniem g1 i po cieraniu g 2 dzi ki czemu mo na okre li ubytek masy. Dziel c ubytek masy g1 − g 2 przez g sto materiał u ρ obliczymy ubytek obj to ci g1 − g 2 ∆V =
ρ
Dziel c ubytek obj to ci ∆V przez ilo wykonanej pracy W otrzymamy wzór do obliczenia wska nika cieralno ci Grasseliego K SGr . Wzór na obliczenie wska nika cieralno ci na aparacie Grasselli, mówi cy nam o tym jak du a obj to próbki zostanie starta w okre lonych warunkach, je li wykonana praca zwi zana z tym cieraniem wyniesie 1 kWh, ma posta g1 − g 2 K SGr = ⋅ 3,6 ⋅ 10 6 −3 ρ ⋅ n ⋅ 2π ⋅ (mr + S mr ) ⋅ 10 ⋅ g ⋅ r
10 −3
g
r
Oznaczanie cieralno ci tworzyw sztucznych
3,6 ⋅ 10 6
I
n 2π mr S mr
I I
ρ
g1 g2
kWh – ł czna masa próbek po cieraniu wst pnym, g – ł czna masa próbek po zako czeniu cierania wł ciwego, g a – g sto badanej próbki, g 3 cm – ilo obrotów, – k t peł ny, – masa równowa ca, g – stał przyrz du wyra aj ca mas dział c na ramieniu r, po odj ciu której rami dzwigni a aj jest w równowadze (dla naszego przyrz du 91 g), g – przelicznik gramów na kilogramy 10 −3 , kg g – przyspieszenie ziemskie (9,81), m 2 s – odległ od rodku obrotu dzwigni do miejsca w którym dokonuje si równowa enia o ramienia dzwigni (w przypadku naszego przyrz du 0,43 m), m – stał potrzebna do przeliczenia d uli na kilowatogodziny 3,6 ⋅ 10 6 , J a kWh
K SGr
3 – wska nik cieralno ci , cm
I
!0¢(!%&%$ !¨¦¤¢ I
Instytut In ynierii Materiał owej – Zakł Tworzyw Polimerowych ad
I
5
Instytut In ynierii Materiał owej – Zakł Tworzyw Polimerowych ad 3.1.3. Przyrz d pomiarowy
Rys. 7. Aparat Gresselli do badania wska nika cieralno ci o, ytka dociskaj ca papier do tarczy, 6 – 1 – korpus, 2 – silnik, 3 – sprz gł 4 – tarcza na papier cierny, 5 – pł d wignia z zamocowanymi próbkami, 7 – ruba ustalaj ca próbki, 8 – sworze dzwigni, 9 – obci nik do dociskania próbek do tarczy, 10 – ci ar utrzymuj cy d wigni w równowadze, 11 – przewody spr onego powietrza do usuwania pył 12 – u, licznik obrotów tarczy
3.1.4. Wykonanie pomiaru Okre li g sto próbek. Zamocowa na tarczy kr ek papieru lub pł ótna ciernego o rednicy φ 170 z otworem φ 50. Umie ci w uchwytach d wigni dwie próbki przy dokr conej do ko ca rubie ustalaj cej (na rys. 7. poz. 7). Oznaczy próbki i zaznaczy ich rozmieszenie w uchwytach, tak aby po ich wyj ciu i ponownym wł eniu zajmował dokł o y adnie tak sam pozycj (to samo dotyczy blaszek dociskaj cych). Blaszki dociskaj ce dokr ci z wyczuciem tak, aby próbka dokł adnie przylegał do podstawy. Zamocowa a rami d wigni i doł czy tł umik. Tł umik eliminuje drgania d wigni. Zawiesi na przedł eniu sworznia u odwa nik 2,6 kg. Zawiesi na d wigni szalk . Przygotowa odwa niki laboratoryjne. Zamocowa do aparatu przewód spr onego powietrza z kompresora. Zamocowa rur odkurzacza w celu usuwania produktów cierania. Nastawi licznik aparatu na dan ilo obrotów (trzymaj c d wigni Y na dan warto ). Ilo obrotów przy docieraniu wst pnym zale y od liczniku przyciskami nastawi stopnia nierówno ci powierzchni czoł owych próbek (przewa nie nastawia si nie mniej ni 200 obr.). Wyzerowa licznik (d wignia X). Uruchomi kompresor nastawiaj c ci nienie spr onego powietrza na 0,15 MPa ( ≈ 1,5 atm, ≈ 1,5 kg/cm2, ≈ 1,5 bar). Uruchomi odkurzacz. Zamkn pokryw aparatu i uruchomi aparat. Po uruchomieniu aparatu nast puje cieranie wst pne próbek, które ma na celu zetrze cz czoł próbki tak aby cał powierzchni , równomiernie si cierał w czasie wł ciwego badania. W ow y a czasie cierania wst pnego dokł adaj c do szalki odwa ników ustalamy wst pnie mas równowa c rami (zrównowa one rami zajmuj pozycj poziom równo oddalon od ograniczników). Po ka dym dodaniu lub odj ciu odwa ników r k ustawi pozycj poziom d wigni i dokonywa obserwacji. Po wykonaniu zadanej liczby obrotów silnik aparatu zatrzyma si . Wył czy odkurzacz, zamkn zawór spr onego powietrza. Zdj szalk , odwa nik. Otworzy pokryw i wyj d wignie jednocze nie zdejmuj c tł umik. Dokona obserwacji próbek. W razie stwierdzenia, e próbki nie s równo dotarte powtórzy operacj docierania. Po stwierdzeniu wł ciwego dotarcia (równomierne rysy na obu powierzchniach próbek) a wymontowa próbki z uchwytów d wigni, oczy ci z pył spr onym powietrzem i zwa y (obydwie u jednocze nie) z dokł adno ci nie mniejsz ni 0,001 g. Jest to masa próbek g1 przed wł ciwym a cieraniem. Zamocowa nowy kr ek papieru ciernego. Ponownie umie ci próbki w uchwytach dokł adnie w takim samym poł eniu w jakim był docierane. Dalej post powa jak przy docieraniu wst pnym o y Oznaczanie cieralno ci tworzyw sztucznych 6
µ
¶ µ ¶ µ « « ¹¸· « ¸ · · « µ¸ ¨¶ ¸ µ « º « ¶ · ¸ µ º ¹µ· ¶ µ ¸ ¶ ¹µ· µ · ¶ µ º · ¶ µ · ¶ ¸ ¸ · · ¶ ¶ ¶ · ·¸ ¶ ¶ ¸ · « «¶ · · µI¨¶ µ « ¶ « ¶ ¶ ¹µ· µ ½¶ ¸ « · µ ¸ ¶ ¸ Iµ« Iµ« · ·¸ µ Iµ« · ¼·¸ µ
µ
¸
¶
¶ º ·
¸
·
¶
·
±´y± ®
ª ¥ ¤ © ¡ § ¡ § !0¢¨(!%&%$¦ ¥!¡¨¦¤¢ ¤ £ ¢ µ ¶ µ « « » E´¯ ³ ® ° ¸ º µ « ¶ ¶ ± ¶ · °¯ ¯ ² ± · ¹¸· º µ º µ · ¸ « ¸ ¨¶ º ¶ µ
¸ ¨¶ µ µ · µ ¶
µ Iµ« ¶ µ «
«
¸
´E¯
¶
¬
«
µ
µ
«
µ
µ
«
«
·
µ « µ¹· « ·
¸ º ¶
¶
¸
²
«
próbek z tym, e ustawi licznik obrotów na 200, a na szalce ma si znajdowa masa równowa ca wyznaczona podczas docierania. Po uruchomieniu aparatu i rozpocz ciu wł ciwego cierania cał czas kontrolowa i razie a y konieczno ci korygowa równowa enie d wigni poprzez dokł adanie lub odejmowanie odwa ników. Po ka dym dodaniu lub odj ciu odwa ników r k ustawi pozycj poziom d wigni i dokona obserwacji. Wystarczaj ce jest ustali mas równowa c z dokł adno ci do 1 grama. W razie zmieniania si masy potrzebnej do równowa enia w trakcie wł ciwego cierania, zapisywa warto ci masy co kilkadziesi t a obrotów i na ko cu wyci gn redni arytmetyczn . Po ponownym zatrzymaniu aparatu wymontowa próbki post puj c zgodnie z wcze niej opisanymi zasadami. Oczy próbki i dokona ponownego pomiaru masy obydwu próbek, czyli ustali mas g2. Obliczy wska nik cieralno ci Grasselliego. Po zako czonym badaniu wył czy z sieci wszystkie u ywane do badania urz dzenia, wypu ci powietrze ze zbiornika kompresora i zostawi po sobie nale yty porz dek.
4. Opracowanie wyników
Norma nakazuje dokona wyznaczania wska nika cieralno ci dla sze ciu próbek (trzech par) z badanego materiał a jako wynik poda redni arytmetyczn . Niedopuszczalna jest ró nica powy ej u, 10% mi dzy redni arytmetyczn a wynikami poszczególnych bada . Wszystkie wyznaczane wielko ci i dane wpisywa do podanego poni ej protokoł u. Imi i nazwisko, grupa............................................................ Miejsce i data .......................................
1
1
2 3 1
2
2 3 1
3
2 3
rodzaj próbek: sposób wykonania próbek: stał przyrz du Smr : a
.................................................................... .................................................................... .................................................................... 7
Oznaczanie cieralno ci tworzyw sztucznych
Ñ
Î
L.p
g2
ρ
r
mr
g
g
g
cm 3
obr
Î
Rodzaj tworzywa
cm3
kWh
Î ÖÜ ÖÖ
Î
g sto badanych próbek ( rednia)
Ó
Ñ Ó Û ÒÏ Ø ÚÙØ ×
Ł czna masa dwóch próbek po cieraniu wł ciwym a
IÐÎ
ÖÖ
Õ
Ł czna masa dwóch próbek po l.p. cieraniu wst pny m g1 g
Masa równow a ca d wigni
ilo obrot Wska nik cieralno ów tarcz ci K SGr y n
Wska nik cieralno ci ( rednia)
K SGr r.
cm3
kWh
Ð
Ò
Ï
¼ÒÏ Î
Ñ
Ò
Ð
Ï
Ð
Ï
Ò Ï Ð Ð Î Ï Ð Ò Ô Î Î Ó Ð Ñ Ð IÐÎ Ò Ñ Ð Ò Ò Î ¹ÐÒ Ò Ô Î Ð Î Î Ï Ò Î Ò ¼ÒÏ Ñ Ð Ò Ó Ò Ñ Ð ÒÑ Ï Ñ Ï Ó Ï Ð Î Î Î Ñ Ð Ñ Ð Ï Í È Ç Ì Á Ä Ã Ê Ä Ê !0¢Ë(!%&%$É È!Ĩ¦¤¢¾ ÇÁ Æ Å Ã ÂÁÀ ¿ Î Ï Ô Î Ò Î Ó Ð Ò ÎÐ Î Ò Ò Ð Î Ò Î Ñ Î Ò Ñ
Instytut In ynierii Materiał owej – Zakł Tworzyw Polimerowych ad
Instytut In ynierii Materiał owej – Zakł Tworzyw Polimerowych ad pr dko obrotowa tarczy: czas badania wyposa enie aparatu: rodzaj papieru ciernego .................................................................... .................................................................... .................................................................... .....................................................................
5. Literatura
1. 2. 3. 4. Nam P. Suh: „Tribophysics”, Prentice-Hall, Inc, New Jersey 1986 Oleksiuk K.: „ Wybrane problemy trybologii”, PWN, Warszawa 1993 Rymuza Z.: „Trybologia polimerów lizgowych”, WNT, Warszawa 1996. T.Broniewski i inni „Metody bada i ocena wł ciwo ci tworzyw sztucznych”, WNT, Warszawa a 2000. PN – 80/C-04233 Guma. Oznaczanie wska ników cieralno ci na aparacie Grasselli. PN-69/C-89081 Tworzywa sztuczne. Oznaczenie cieralno ci za pomoc papieru ciernego. PN-92/C-89426 Tworzywa sztuczne. Oznaczanie odporno ci na cieranie przy u yciu tarcz ciernych. PN-EN ISO 5470-1:2001 Pł askie wyroby tekstylne powleczone gum lub tworzywami sztucznymi. Wyznaczanie odporno ci na cieranie. Cz 1: Urz dzenie cieraj ce Tabera PN-EN ISO 5470-2:2004 (U) Pł askie wyroby tekstylne powleczone gum lub tworzywami 2: Urz dzenie sztucznymi. Wyznaczanie odporno ci na cieranie. Cz cieraj ce Martindale'a PN-EN ISO 5981:2001 Pł askie wyroby tekstylne powleczone gum lub tworzywami sztucznymi. Wyznaczanie odporno ci na poł czone zginanie cinaj ce i cieranie PN-EN ISO 7662:2002 W e z gumy i z tworzyw sztucznych. Oznaczanie cieralno ci warstwy wewn trznej PN-EN ISO 6945:2002 W e z gumy. Oznaczanie odporno ci na cieranie warstwy zewn trznej PN-ISO 4649:1999 Guma. Oznaczanie odporno ci na cieranie za pomoc aparatu z obracaj cym si b bnem cylindrycznym PN-88/C-94300.030 Ogumienie. Badanie cieralno ci bie nika opon w warunkach drogowych
Oznaczanie cieralno ci tworzyw sztucznych
ð
î
ó
ó
ó
í í í ó í
ó
Iï¨î í
Iï¨î í
ó
ó
í
ì ç æ ë à ã â é ã é !0¢ê(!%&%$è ç!㨦¤¢Ý æà å ä â áàß Þ í í ó í í í í í í ð í í í í ò í í ó í í í í î î í ñ ó ó ó î í ð¨î ð ¨î í í í í
í
í
ð Iïí î
8
