pobieranie: Ekonomia
Pobierz dokument docPrzeglądaj wersję html pliku:
Ekonomia – nauka, kt. zachow. człowieka analizuje jako pewien rodzaj
zależności między celami (potrzeby ludzkie) a ograniczonymi zasobami
(dobra i usługi).
Mikroekonomia –
Makroekonomia –
Problemy ekonomii – 1) Co produk. i w jakiej ilości, 2) Jak
produkować, 3) Dla kogo wytwarzać dobra i usługi.
Potrzeba – konsumpcja zasobów i dóbr materialnych
Rzadkość – kiedy dóbr za mało, aby zaspokoić potrzeby
Zasoby ekonom. – do produkcji są:
- ziemia – grunty, zasoby naturalne (paliwo, surowce)
- praca – zdolność do wykon. różnych czynności. Czas.
- kapitał – dobra trwałe wytwarz. p. gospodarkę po to, aby
wytwarzać jeszcze inne dobra (drogi, huty, budynki).
Warunki efektywnego wykorzystania zasobów:
1. Pełne zatrudnienie – gdy wszyscy uprawnieni i chcący pracować
dostają zatrudnienie, wszystkie przedsięb. wykorz. swoje moce
przetwórcze, wykorzystywana jest ziemia wraz z bogactwami naturalnymi.
2. Pełna produkcja – gdy zasoby ekonomiczne są efektywnie alokowane,
tzn. tak zaangażowane do prod., aby wytworzyły najw. ilość różnych
dóbr.
Wybór ekonomiczny – co produkować a z czego zrezygn.
Koszt alternatywny – ilość najb. cennych produktów, z kt. musimy
zrezygnować, by uzyskać ilość danego dobra. Także określany jako
koszt największej utraconej możliwości. Alternatywny koszt to to z
czego rezygnujem
Możliwości produkcyjne – krzywa możliw. prod. przedst. przy każdym
poziomie prod. 1 dobra max. możliwą prod. 2 dobra, kt. gospod. może
wytworz. przy pełnym wykorzystaniu zasobów. Gospodarką funkcjon. przy
pełnym zatrudnieniu rządzi zasada substytucji.
Substytucja – zastępowanie dobra p. dobro poprzez alokację zasobów.
MRS = - (y/(x = cena x/cena y.
armaty
A
15 B K
C . H
D
G E
F masło
5
Krzywa możliw. prod. wyzn. pkt., w kt. społecz. produku. efektywnie.
Efektywność – wyst, kiedy społecz. nie może zwięk. prod 1 dobra
nie zmniejszając produkcji drugiego dobra.
Marnotrawstwo – jeżeli posiadane zasoby nie zostały wykorzyst. w
pełni i efektywnie. (Pkt. G).
Rzadkość – (pkt. H), możemy dojść do pkt. H poprzez wzrost gosp.
doprowadzający do wzrostu zasobów. Następnie pkt. K – znowu rozwój
gosp. itd. Nigdy w pełni nie zaspokoimy potrzeb.
Rynek (mech. rynkowy) – proces, za pośr. kt. wzajemne oddziaływ.
sprzedawców i nabywców danego dobra prowadzą do określenia jego ceny
i ilości.
1. Co będzie wytwarzane rozstrzyg. decyzje konsumentów. Ceny płacone
przez nich wpływ. do kas przedsiębiorstwa (wypłaty płac, rent,
dywident). Przeds. są przyciągane do produkcji dóbr, na kt. jest
wysoki popyt
2. O tym, jak są wytwarzane dobra decyduje konkurencja między
producentami. Sposobem sprostania konkurencji cenowej i max. zysku jest
min. kosztów dzięki zast. efekt. metod produkcji. Producenci kierują
się motywem zysku.
3. O tym, dla kogo wytwarzać rozstrzyg. popyt i podaż na rynkach
czynników produkcji. Rynki te wyznaczają płace, rentę gruntową,
stopę procentową i zyski (dochody). Podział dochodu wyzn. jest przez
posiadanie ilości czynników: godz. pracy, h. ziemi, maszyn i ceny tych
czynników.
Zasada niewidzialnej ręki rynku – każdym egoistycznym dążeniem do
własnego dobra jesteśmy zmuszeni do realizowania najlepszego
możliwego dobra wszystkich. Zgodnie z tą doktryną źródłem
dobrobytu państwa jest indywidua. dorobek każdego z jego obywateli,
kt. zarab. pieniądze na swej działaln. gosp. dostarcz. poprzez rynki
zbytu niezb. społeczeństwu towarów i usług.
Systemy ekonomiczne:
Gospodarka nakazowa – wszystkie decyzje o produkcji i podziale
podejmuje władza, czyli w kt. alokacja zasobów określ. jest przez
państwo nakazujące jednostkom i przeds stos. się do planów gosp. W
skrajnym przyp. państwo dyktuje ludziom co mają jeść, jak
wytwarzać, kto ma żyć w dostatku, kto w ubóstwie (socjalizm).
Gospodarka rynkowa – oparta na wolnej przedsiębiorcz., indywidualni
konsumenci i producenci za pośredn. rynków (system cen rynkowych,
zysków i strat, bodźców i nagród) współdziałają w decydow. o
tym, co, jak i dla kogo produkować (dla tego, kto ma pieniądze).
Gospodarka mieszana – współcz. nie ma gosp. wyst. w jednej z
powyższych czystych form. Społeczności są gosp mieszanymi z elem.
rynku, nakazu i tradycji. We współcz kapitalizmie rząd odgrywa
ważną rolę w ustalaniu reguł gry ekonom. „produkując”
oświatę, usługi policji, reguluj. zanieczyszcz. środowiska i funkcj.
przedsiębiorst (prawa).
Większość decyzji podejmowana za pom. cen i rynku.
Popyt – to ilość dobra, kt. przy danej cenie i w danym czasie kupią
konsumenci. Prawo popytu – im cena niższa, tym popyt wyższy, im cena
wyższa to popyt niższy.
P cena
D – determinanty popytu
zwiększenie
zmniej popytu
popytu
Q ilość
Krzywa popytu przy zał., że niecenowe determinanty są stałe. Inne
determinanty to: 1. Gusty konsumentów i preferencje, 2. liczba
konsumentów, 3. pieniężne dochody
4. oczekiwania konsum. w/em przyszłych cen. Cena jest najważniejszym
determinantem. Dobra:
Dobra normalne – to te, na kt. popyt rośnie, gdy dochody konsumentów
rosną (większość dóbr, jedzenie)
Dobra niższego rzędu – to te, na kt. popyt maleje, gdy dochody
konsum. rosną (praca-ograniczamy ilość i czas).
Dobra komplementarne – dobro jest komplement. do danego, jeżeli
wzrost jego ceny spowod. spadek popytu przy każdej cenie, co ozn.
przesunięcie krzywej D w lewo
Dobra 2 są zazw. komplement. jeżeli są używane razem, np.:
magnetofon + kaseta.
Dobra substytucyjne – dobro jest substytuc. do danego, jeżeli wzrost
ceny powoduje wzrost ceny popytu przy każdej cenie danego dobra. Krzywa
D w prawo. Są to takie dobra, kt. mogą być stos. wymiennie np. CD,
A:/.
Efekt Giffena – (wśród osób o b. niskich dochodach). Jeżeli ceny
podst. prod. (chleb, makaron) wzrastają, to ludzie ci powodują wzrost
popytu – co jest sprzeczne z prawem popytu. Nie kupują lepszych
rzeczy lecz więcej ilościowo produktów podstawowych.
Podaż – to il. dobra, kt. przy danej cenie i w danym okres. czasu
producenci dostarcz. na rynek. Tworzona p. produc.
p cena Krzywa podaży
S
Q ilość
Niecenowe determinanty podaży są stałe.
Determinanty podaży – cena jest najw. determinantą
1) technologia produkcji, 2) ceny zasobów produkcyjnyc (ziemia, praca,
kapitał), 3) podatki i subsydia (dotacje),
4) ceny innych dóbr, 5) cena oczekiwana, 6) liczba sprzedających na
rynku.
Prawo podaży: Jeżeli ceny rosną, wielkość podaży też rośnie,
jeżeli ceny spadają, to podaż też spada.
Równowaga rynkowa – kiedy popyt i podaż są sobie równe. Cenie
równowagi odpowiada równ. il. towaru.
Tyle rynków, il. jest sprzedawanych produktów.
- 1 -
Koszty produkcji.
Kosztami – są ceny, jakie firma musi zapłacić chcąc uzyskać
budynki, maszyny, siłę roboczą, mat. do prow. własnej działal
Klasyfikacja kosztów: Firma koszty całkowite TC dzieli na:
- całkowite koszty stałe TFC – koszty, kt. związane są ze
stałymi czynnikami produkcji. Ponoszone nawet wtedy, gdy niczego nie
produkujemy: składni ubezp., dzierżawa, koszty zakupu ziemi,
amortyzacja.
Firma działa w krótkim okresie tak długo, jak ma do czynieni
z choć jedną pozycją kosztów stałych.
- koszty zmeinne TVC – koszty, kt. zmieniają się wraz ze zmianą
poziomu produkcji. Gł. płace, mat., surowce, energia, usługi transp.
itp. TVC wzrastają wraz ze wzrostem produkcji
TC TC
TFC
TVC TVC
TFC
TFC
10
TC TVC
0
A Q produkcja
Przeciętne koszty całkowite ATC – koszty całkowite rozłożone na
wszystkie jednostki produktu. ATC = TC/Q
ATC dzielą się na:
- przeciętne koszty stałe AFC – całk. koszty stałe podzielone p.
wielkość produkcji. AFC = TFC/Q. Gdy wielkość prod. wzrasta, to AFC
spada, gdyż taka sama suma TFC rozkłada się na większą il.
produktu. AFC nie może zmaleć do zera.
- przeciętne koszty zmienne AVC – całk. koszty zmienne przypadaj.
na jednostkę produktu. AVC = TVC/Q. Jest to funkcja malejąca, a od
pewnego mom. rosnąca.
ATC = TC/Q = AFC + AVC = (TFC + TVC)/Q
Koszty krańcowe MC – pokazują zmianę kosztów całk. spowodowaną
wzrostem produkcji o jednostkę; są związane tylko z kosztami
zmiennymi, bo koszty stałe nie zmieniają się wraz ze wzrostem
produkcji. MC = (TC/(Q.
Koszty krańcowe obnżają się w miarę wzrostu prod., a nast.
podnoszą się tak jak pokazuje prawo malejących przychodów
krańcowych.
Krzywe kosztów przeciętnych i krańcowych.
ATC MC
AFC ATC
AVC
MC AVC
Qe
p2
p1
Qt
AFC
0
Q produkcja
Qt – techniczne optimum produkcji. Wyzn. ono rozmiary prod., przy kt.
cena pokrywa tylko koszty zmienne. Od tego pkt. produkcja zaczyna się
opłacać.
0 – p1 – produkcja nie opłaca się
p1 – p2 – zwrot poniesion. kosztów zmiennych i cz. k. stałych
Qe – ekonomiczne optimum produkcji - miejsce, w kt. w war. rynku
doskon. konkurenc. cena równowagi jest równa najn. poziomowi ATC.
(patrz wykresy str. 16 stary zeszyt).
Koszty produkcji w długim okresie
Koszty stałe stają się zmiennymi, przeciętny koszt całkowity staje
się przeciętnym kosztem zmiennym. Koszty skali – jeżeli wraz ze
wzrostem produkcji spadają koszty. Zaciera się podział na koszty
stałe i zmienne.
W ujęciu graficznym ozn. to, że wraz ze zwiększ. rozmiarów
prod. krzywe kosztów przeciętnych przes. się w prawo, w dół i (po
przekr. QL) w górę. Łącząc najn. poziomy krótkookresowych krzywych
kosztów przeciętn. otrzym. długookresową krzywą kosztów
przeciętnych: LATC. Analog można uzysk. krzywą długookresowych
kosztów krańcowych LMC. Wraz ze wzrostem w dł. okresie przeds.
przechodzi stopniowo syt. reprez. p. ATC1, ATC2, ATC3. Do ATC3 kosz.
przeciętne maleją, wyn. to z korzyści skali. Po przekrocz. pewnych
rozmiarów prod. QL dalsze jej zwiększanie powod. wzrost kosztów
przeciętnych. ATC4, ATC5. Niekorzyść skali.
Tzn. wraz z dalszym wzrostem inwestycji i prod. pojawiają się koszty
nowe np. zarządzanie i kontrola.
koszty LMC
ATC1
ATC2
ATC3 ATC4
LATC
QL
korzyści skali niekorzyści skali
Q
Utargi
Utarg całkowity TR – ogólna suma pieniędzy osiągnięta ze
sprzedaży danej il. towarów po danej cenie. Utargiem całkow. jest
utarg ze sprzedaży. TR = p * Q
Utarg przeciętny AR – otrzym. dzieląc utarg całkowity p. ilość
sprzedanych jednostek. AR = TR/Q = pQ/Q = p (cena)
Utarg krańcowy MR – jest = utargowi dodatkowemu otrzym. przez przed.
ze sprzedaży dodatk. jednostki produktu.
MR = (TR/(Q. MR
Zysk
Zysk całkowity TP – różnica między utargiem całkowitym i kosztem
całkowitym. TP = TR – TC. Zysk księgowy
Zysk przeciętny AP (jednostkowy) – zysk całk. podzielony przez
ilość jednostek sprzedanych. AP = TP/Q = p - ATC
Zysk krańcowy MP – to dodatk. zysk osiągany w wyniku sprzedaży
dodatkowej jednostki. MP = MR – MC.
Decyzje przedsiębiorstwa wolnokonkurencyjnego.
1. Krzywa popytu przedsiębiorstwa wolnokonkurenc.
Najważn. cechy przeds. wolnokonk.:
- jest ono cenobiorcą, aby tak było, muszą być spełnione war.
a). rynek wolnokonk. składa się z wielkiej liczby sprzedawc. i
nabywców, z kt. każdy jest mały w porównaniu z wielkością rynku
b). produkty poszcz. przeds. są doskonałymi substytutami, czyli
nabywcy nie są w stanie odróżnić produktów różnych
przedsiębiorstw.
Optymalna wielkość produkcji przeds. wolnokonkurenc.
koszt i MC
utarg
ATC
p1=10 AVC
p = MR
= D = MC
p=8
6,50 ATC
Q = 6 Produkcja w tys.
8*6 – utarg całkowity; 8*6,50 – zysk; 0*6 – koszt krańcowy
Ze wzrostem produkcji wzrost zysku.
Popyt doskonale elastyczny – przeds. jest w stanie sprzedać tyle ile
chce tj. dowolnie dużą lub małą liczbę produktów.
Prosta wzdłuż linii ceny. Jeżeli podnosi ono cenę pow. 8 zł. nawet
o kilka groszy to sprzedaż spada do 0. Kiedy produkty wszystkich
przeds. są doskonał. substytutami, obowiązuje prawo jednej ceny.
Każde przeds. ma do czynienia z taką samą poziomą linią popytu
wyzn. p. obowią. cenę rynkową.
Krzywa podaży przedsiębiorstwa – powyższy wykres. Rosnące koszty
krańcowe MC są odzwierciedleniem malejąc. przychodów krańcowych.
Krzywa ATC. Przed. osiąga zysk stos. zasadę MC = MR. Koszt krańc =
utargowi krańcowemu.
W war. konkurencji doskonałej linia utargu krańc. oraz linia ceny
pokrywają się, obowiązuje zatem zasada:
Przeds. max. zysk zwiększając produkcję aż do osiągnięcia takiej
jej wielkości, przy kt. koszt krańcowy zrównuje się z ceną
rynkową. Pkt. w kt. p = MC odp. optymalnej wielkości produkcji przeds.
Produkując trochę mniej lub więcej przeds. zrezygnowałoby z
częściowego zysku. Jeżeli cena wzrasta pow. 8 zł. przeds. może
zwiększyć produkcję i zysk (p1 = 10)
Obniżka ceny pociąga za sobą spadek optymalnej wielkości produkcji
przedsiębiorstwa.
- 3 -
Ceny nierynkowe – urzędowe, gwarantowane
Cena maksymalna – wprowadzana odgórnie p. rząd, aby mogli kupić
także biedniejsi. (ene. elektr, gaz, czynsz)
Na poziomie niższym niż cena równowagi rynkowej.
p D S
niedobór na rynku
popyt > podaży
p1
p2
niedobór
Q
Q3 Q Q4
Wprowadza się kartki (reglamentacja) gdy czarny rynek.
Cena minimalna – wprow. p. rząd w celu podwyższenia cen dla
producentów i dostawców. (zboże, mięso, mleko, praca).
Na poziomie wyższym niż cena równowagi.
p
D nadmiar S
p3
podaż > popytu
Q
Q5 Q4
Rządy muszą skupować od rolników artykuły, aby utrzymać cenę
minimalną. Cena ta jest przycz. utrzyman się bezrobocia.
Elastyczność popytu – każda firma chciałaby wiedzieć, jak zmiana
ceny wpłynie na ich przychody całkowite. TR = p * Q
To czy przychody > się lub < zależy od elastyczności popytu w/em
ceny.
Elastyczność cenowa popytu ED – jest to stos. względnej zmiany
wielkości popytu do względnej zmiany ceny.
ED = q1-q0/q0*100 % p1-p0/p0*100 %
Jeżeli względne zmiany wyraz. w % i założ. spadek ceny o 1% to
elastyczność możemy interpr. jako procentową zmianę wielkości
popytu wywoł. spadkiem ceny o 1 %.
Rodzaje elastyczności popytu:
1). Popyt elastyczny – jeżeli wart. bezwzgl. elastyczności jest > 1,
czyli spadek ceny o 1% wywoła wzrost wielkości popytu o więcej niż
1% i wzrost wartości całej sprzedaży.
(ED( > 1, p0q0 < p1q1
2). Popyt nieelastyczny lub sztywny – jeżeli wart. bezwzgl. wsp.
elastyczności jest <1. Czyli spadek ceny o 1% wywoła wzrost wielkości
popytu o mniej niż 1% i spadek wartości całej sprzedaży. (ED( < 1,
p0q0 > p1q1
3). Popyt sztywny – jeżeli ED = 0, co ozn. że popyt jest
niewrażliwy na cenę. ED = 0.
4). Popyt całkowicie elastyczny – jeżeli (ED( = ( (, to zn. popyt
jest nieskończenie wrażliwy na cenę. Istnieje taka cena, powyżej kt.
wielkość popytu jest zerowa, a poniżej nieskończenie duża.
Produkcja – to zbiór powiązanych ze sobą i wzajemnie uwarunkowanych
procesów pracy w trakcie kt. ludzie wykorz
ziemię, pracę i kapitał wytwarzają produkty.
Produkcyjność – relacja produkcji do nakładów danego czynnika
produkcji.
produkcyjność = wielkość produkcji/wielość nakładów.
Wydajność pracy – produkcyjność pracy = całkowitej produkcji
dziel. p. nakłady pracy mierzone liczb przep. h.
W = Q/F wart. wytworz. produkcji/czas
Sektory gospodarki:
1). Przemysł wydobywczy – (górnictwo, leśnictwo, rolnictw),
Dostarcza surowce.
2). P. przetwórczy – gałęzie przem., w kt. zachodzą procesy
przetwarzania i wytwarzania.
3). Usługi – (banki, tow. emeryt., ubezpiecz., komunikacja, hurt,
oświata, turystyka itp.).
Wpływa na powyższe poziom rozwoju gosp., poprzez kształt. się
struktury popytu na towary. Także dynamika postępu tech. i wydajność
pracy.
Stałe i zmienne czynniki produkcji:
- Cz. zmienne – kt. podaż może być szybko i łatwo zmieniana.
Zaliczamy gł. pracę, surowce, materiały.
- Cz. stałe – kt. nie można szybko i łatwo zmienić.
Np. maszyny, urządzenia, budowle.
Krótki i długi okres czasu w ekonomii.
Podział opiera się na dł. czasu potrzebnym w firmie do zmiany ilości
cz. stałych.
- O. krótki – w kt. podaż przynajmniej jednego czynnika
produkcyjnego jest stała. Zmienna np. siła robocza.
- O. długi – czas potrzebny firmie na zmianę ilości wszystkich
czynników produkcyjnych, kt. wykorzystuje.
Krótkookresowe zmiany produkcji
Zależność między wielkością nakładów czynnika zmiennego (pracy)
a wielk. produkcji przedst. przy pom. Krzywej produktu całkowitego Q.
Produkt całkowity Q – to całk. il. dóbr lub usług wyprodukow w
danym okresie przez liczbę pracowników.
Q=f(L)
kapitał: kuter
zw. prod. pop. zw il. rybaków
Q = f (L)
L zatrudnienie
5 7 15
0 – 5 prod. wzrasta proporcj. do wzrostu zatrudnienia
5 – 7 tempo wzrostu prod. zmniejsza się
7 – 15 tempo wzrostu prod. całkowitej < się aż do max. 15,
pracownik 16 nie przysporzy żadnej dodatk. produkcji.
Produkt przeciętny pracy AP – produkt całk. podzielony przez liczbę
zakładów pracy (wydajność pracy). AP = Q/L
Produkt krańcowy MP – przyrost (Q/(L produktu całk. spow
zwiększeniem lub zmniejsz. o 1 pracownika lub o 1 h. pracy.
AP = Q/L
MP = (Q/(L MP
AP
L zatrudnienie
5 7 15
0 – 5 wzrost AP i MP (przedział zatrudnienia), MP max. przy 5
zatrudnionych i zmniejsz. tempa produkcji całk., przy 7 zatrudnionych
(przecięcie krzywych) – najw. wydajn. pracy., przy dalszym zwiększ.
zatrudn. także spadek AP, spada prod.
Prawo malejących przychodów krańcowych – działa w krótk okresie
każdej prod., mówi ono, że jeżeli kolejne jednostki danego czynnika
wytwórczego zmiennego tj. pracy są zużywa wraz ze stałą ilością
innego co najmn. 1 czynnika wytwórczeg np. maszyny, to w pewnym mom.
procesu produkc. produkcja dodatkowa otrzymana z kolejnej jednostki
czynnika zmiennego zacznie maleć.
- 2 -
Równowaga długookresowa
Zysk przyciąga nowych produc. co powod. spadek ceny rynkowej. Cena
obniży się do poziomu, przy kt. zniknie cały zysk ekonomiczny. Stan
równowagi długookresowej przeds.:
koszt i MC ATC
utarg
[zł/jedn
produk
1
p=6 P = MR = MC
= D
Q = 5 Produkcja [tys]
Przed. ma do czynienia z ceną rynkową p=6 zł. i max. zysk
wytwarzając 5 tys. jednostek w danym czasie. Przy takiej produkcji
koszt krańcowy MC = cenie rynkowej P. (pkt. 1)
Równowagę długookres. opisuje P = MR=MC=min ATC.
Mamy do czynienia z paradoksem wolnej konkurencji:
jednoczesne dążenie konkurenc. przeds. do max. zysków sprawia, że
suma ich zysków ekonom. sprowadza się do 0. Produkcja jest wytwarz. po
najn. kosztach i ceny możliwie najniższe. Zerowy zysk ekonom. zapewnia
osiągn. p. przeds. normalnej stopy zysku od zainwestowanego kapitału.
Ten zysk wchodzi w skład kosztów przeds. Typowe przeds. wytw. taką
wielkość prod., przy kt. długookresowy koszt przeciętny jest
najniższy i w efekcie osiąga tylko normalną stopę zysku, ponieważ P
= ATC.
MONOPOL – będąc jedynym producentem monopol może podnosić cenę.
Optymalny poziom ceny i produkcji zależy od popytu na rynku. Optymalna
cena i wielkość produkcji mon.:
koszty MC
i utarg
przec.
ATC
Pm
ATC D
MR
Q produkcja
Qm – wielkość zysku.
Max. wielkość zysku monopol powinien wybrać taką wielk. prod., przy
kt. utarg krańcowy MR zrównuje się z krańcowym kosztem produkcji MC.
Musi być spełn. war.: MR = MC. Tej wielkości odp. produkcja Qm. Cena
monopolowa Pm. Pole zakreskowane stanowi miarę całkowitego zysku
nadzwyczajn
Zysk ten jest równy TP = Pm – ATC * Qm. Różnica daje wielkość
zysku na jednostkę (zysk jednostkowy).
Monopol umożliwia osiągn. zysku nadzwycz., lecz ostat. wielkość
tego zysku zależy od relacji popytu i kosztów prod.
Chcąc zwiększyć zysk monopolista musi znaleźć sposób obniżenia
kosztów przeciętnych i zwiększenia popytu rynkow
Może być, że na specyficzny produkt monop. nie ma popytu.
Monopole powstają poprzez:
1). Drogą usankcjonowaną p. prawo. Rząd może uczynić nielegalnym
wejście do danych gałęzi przem. innych firm.
2). Prawo może zapewnić posiadaczom patentów wyłączne prawo do
zaopatrywania rynków w produkty opatentowane.
3). Przez konkurencję – słabsze firmy wypadają z rynku
4). Przez połączenie firm – ciąg fuzji i przejęć firm
5). Przez tworzenie karteli. Kartel istnieje wtedy, gdy pojedyn firmy w
danej gałęzi przem. uzgodnią ograniczenie swojej produkcji do pewniej
umówionej wielkości i wyznaczą wspólną cenę. np. OPEC.
6). Przez posiadanie rzadkich zasobów np. złoża złota w RPA
Bariery wejścia – czynniki, kt. powstrzymują inne przeds. przed
wejściem na rynek i podjęciem konkurencji.
1). Prawo
2). Korzyści skali. Firma chroniona dzięki wielkiej skali swojej
działalności. Wytwarzanie po b. niskich kosztach przeciętnych –
będzie to dla innych niemożliwe lub b. trudne.
3). Reklama i ustalona marka firm.
4). Restrykcyjna polityka handlowa. Współdziałanie firm tej samej
branży aby utrudnić innym wejście na rynek. Zrzeszenia i porozumienia
z hurtownikami i detalistami.
Formy prawne firm
Firma – organizacja prowadząca działalność gosp. pod określoną
nazwą rejestrową. Formy prawne firm:
1. Firmy jednoosobowe.
2. Spółki cywilne
3. Spółki handlowe (prawa handlowego)
a). spółki osobowe (s. jawna, s. komandytowa)
b). spółki kapitałowe (s. Z.O.O., s. akcyjna).
Firma jednoosobowa – nazywa się je osobami fizycznymi prowadz.
dział. gosp. na własny rachunek w celu osiąg. doch.
War. startu zgromadzenie kapitału pocz., duże zaangażowanie osobiste,
pracowitość, przedsiębiorczość, zdolność do ryzyka.
Nie ma osobowości prawnej, zasada nieogranicz. odpowiedz.: zarówno
aktywa osobiste jak i majątek firmy traktowane jako jedność – za
zobowiąz. firmy odp. właściciel majątkiem.
Zalety i wady firmy jednoosobowej: ZALETY:
1). Niskie koszty zaczęcia działalności i organizacyjne,
2). cały zysk przypada właścicielowi, 3) dochód opodatkowa. jako
osobisty dochód właściciela, 4). łatwość przeniesienia firmy, 5).
łatwość rozwiązania firmy, 6). dane do wyłącznej wiadomości
właściciela. WADY:
1). Właściciel ponosi całk. odpowiedzialność, 2). wraz ze
śmiercią właściciela zanika ciągłość firmy, 3). zdolność
gromadzenia funduszy ogranicza się do zasobów właściciela, 4).
ograniczone możliwości kariery dla pracowników.
Spółka cywilna – spółka osobowa. Udziałowcy są tą spółką.
Do założenia umowa na piśmie. Działa na podst. kodeksu cywilnego.
Wspólnicy wnoszą udziały, kt. skład. się na majątek spółki.
Każdy ze wspólników odp. swoim majątkiem. W czasie trwania spółki
wspólnicy nie mogą domagać się podziału majątku wspólnego. Są
najcz. zakładane w handlu, gastronomii, budownictwie.
Spółka jawna – uregulowana w kodeksie handl. spółka prowadząca we
wspólnym imieniu przeds. zarobkowe w większym rozmiarze. Jest tzw.
ułomną osobą prawną. Tzn. mimo że nie ma osobowości prawnej, może
nabywać prawa, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozwanym.
Wkłady wniesione p. wspólników, rzeczy i prawa nabyte są majątkiem
spółki. Wspólnicy solidarnie odpowiadają ze spółką. W przyp.
rozwiązania przepr. się postępowanie likwidacyjne. Najcz. zakładane
p. lekarzy, prawników, księgo
Spółka komandytowa – modyfikacja spółki jawnej. Jest to spółka
prowadząca przedsięb. zarobkowe w większym rozmiarze, w kt. za
zobowiązania spółki wobec wierzycieli przynajmniej 1 wspólnik odp.
całym swoim majątkiem, jest to komplementariusz, odpowiedz.
przynajmniej jednego to komandytariusz. Warunkiem powstania jest wpis do
rejestru handlowego, w kt. musi zostać podana kwota komandytowa.
Spółka Z.O.O – kapitałowa, działająca na podst. przepisów
kodeksu handlowego. Założenie poprzez wpis do rejestru handlowego.
Wspólnicy wnoszą określony majątek (kapitał zakładowy) a ich
udziały mogą mieć różną wysokość, co znajduje odbicie w podziale
zysków. Odpowiedzialność za zobowiązania ogranicza się do
wysokości udziału w kapitale. Udział w spółce ZOO w odróżnieniu
od akcji w spółce akcyjnej nie jest papierem wartościowym.
- 4 -
Ekonomia
Ekonomia – nauka, kt. zachow. człowieka analizuje jako pewien rodzaj
zależności między celami (potrzeby ludzkie) a ograniczonymi zasobami
(dobra i usługi).
Mikroekonomia –
Makroekonomia –
Problemy ekonomii – 1) Co produk. i w jakiej ilości, 2) Jak
produkować, 3) Dla kogo wytwarzać dobra i usługi.
Potrzeba – konsumpcja zasobów i dóbr materialnych
Rzadkość – kiedy dóbr za mało, aby zaspokoić potrzeby
Zasoby ekonom. – do produkcji są:
- ziemia – grunty, zasoby naturalne (paliwo, surowce)
- praca – zdolność do wykon. różnych czynności. Czas.
- kapitał – dobra trwałe wytwarz. p. gospodarkę po to, aby
wytwarzać jeszcze inne dobra (drogi, huty, budynki).
Warunki efektywnego wykorzystania zasobów:
1. Pełne zatrudnienie – gdy wszyscy uprawnieni i chcący pracować
dostają zatrudnienie, wszystkie przedsięb. wykorz. swoje moce
przetwórcze, wykorzystywana jest ziemia wraz z bogactwami naturalnymi.
2. Pełna produkcja – gdy zasoby ekonomiczne są efektywnie alokowane,
tzn. tak zaangażowane do prod., aby wytworzyły najw. ilość różnych
dóbr.
Wybór ekonomiczny – co produkować a z czego zrezygn.
Koszt alternatywny – ilość najb. cennych produktów, z kt. musimy
zrezygnować, by uzyskać ilość danego dobra. Także określany jako
koszt największej utraconej możliwości. Alternatywny koszt to to z
czego rezygnujem
Możliwości produkcyjne – krzywa możliw. prod. przedst. przy każdym
poziomie prod. 1 dobra max. możliwą prod. 2 dobra, kt. gospod. może
wytworz. przy pełnym wykorzystaniu zasobów. Gospodarką funkcjon. przy
pełnym zatrudnieniu rządzi zasada substytucji.
Substytucja – zastępowanie dobra p. dobro poprzez alokację zasobów.
MRS = - (y/(x = cena x/cena y.
armaty
A
15 B K
C . H
D
G E
F masło
5
Krzywa możliw. prod. wyzn. pkt., w kt. społecz. produku. efektywnie.
Efektywność – wyst, kiedy społecz. nie może zwięk. prod 1 dobra
nie zmniejszając produkcji drugiego dobra.
Marnotrawstwo – jeżeli posiadane zasoby nie zostały wykorzyst. w
pełni i efektywnie. (Pkt. G).
Rzadkość – (pkt. H), możemy dojść do pkt. H poprzez wzrost gosp.
doprowadzający do wzrostu zasobów. Następnie pkt. K – znowu rozwój
gosp. itd. Nigdy w pełni nie zaspokoimy potrzeb.
Rynek (mech. rynkowy) – proces, za pośr. kt. wzajemne oddziaływ.
sprzedawców i nabywców danego dobra prowadzą do określenia jego ceny
i ilości.
1. Co będzie wytwarzane rozstrzyg. decyzje konsumentów. Ceny płacone
przez nich wpływ. do kas przedsiębiorstwa (wypłaty płac, rent,
dywident). Przeds. są przyciągane do produkcji dóbr, na kt. jest
wysoki popyt
2. O tym, jak są wytwarzane dobra decyduje konkurencja między
producentami. Sposobem sprostania konkurencji cenowej i max. zysku jest
min. kosztów dzięki zast. efekt. metod produkcji. Producenci kierują
się motywem zysku.
3. O tym, dla kogo wytwarzać rozstrzyg. popyt i podaż na rynkach
czynników produkcji. Rynki te wyznaczają płace, rentę gruntową,
stopę procentową i zyski (dochody). Podział dochodu wyzn. jest przez
posiadanie ilości czynników: godz. pracy, h. ziemi, maszyn i ceny tych
czynników.
Zasada niewidzialnej ręki rynku – każdym egoistycznym dążeniem do
własnego dobra jesteśmy zmuszeni do realizowania najlepszego
możliwego dobra wszystkich. Zgodnie z tą doktryną źródłem
dobrobytu państwa jest indywidua. dorobek każdego z jego obywateli,
kt. zarab. pieniądze na swej działaln. gosp. dostarcz. poprzez rynki
zbytu niezb. społeczeństwu towarów i usług.
Systemy ekonomiczne:
Gospodarka nakazowa – wszystkie decyzje o produkcji i podziale
podejmuje władza, czyli w kt. alokacja zasobów określ. jest przez
państwo nakazujące jednostkom i przeds stos. się do planów gosp. W
skrajnym przyp. państwo dyktuje ludziom co mają jeść, jak
wytwarzać, kto ma żyć w dostatku, kto w ubóstwie (socjalizm).
Gospodarka rynkowa – oparta na wolnej przedsiębiorcz., indywidualni
konsumenci i producenci za pośredn. rynków (system cen rynkowych,
zysków i strat, bodźców i nagród) współdziałają w decydow. o
tym, co, jak i dla kogo produkować (dla tego, kto ma pieniądze).
Gospodarka mieszana – współcz. nie ma gosp. wyst. w jednej z
powyższych czystych form. Społeczności są gosp mieszanymi z elem.
rynku, nakazu i tradycji. We współcz kapitalizmie rząd odgrywa
ważną rolę w ustalaniu reguł gry ekonom. „produkując”
oświatę, usługi policji, reguluj. zanieczyszcz. środowiska i funkcj.
przedsiębiorst (prawa).
Większość decyzji podejmowana za pom. cen i rynku.
Popyt – to ilość dobra, kt. przy danej cenie i w danym czasie kupią
konsumenci. Prawo popytu – im cena niższa, tym popyt wyższy, im cena
wyższa to popyt niższy.
P cena
D – determinanty popytu
zwiększenie
zmniej popytu
popytu
Q ilość
Krzywa popytu przy zał., że niecenowe determinanty są stałe. Inne
determinanty to: 1. Gusty konsumentów i preferencje, 2. liczba
konsumentów, 3. pieniężne dochody
4. oczekiwania konsum. w/em przyszłych cen. Cena jest najważniejszym
determinantem. Dobra:
Dobra normalne – to te, na kt. popyt rośnie, gdy dochody konsumentów
rosną (większość dóbr, jedzenie)
Dobra niższego rzędu – to te, na kt. popyt maleje, gdy dochody
konsum. rosną (praca-ograniczamy ilość i czas).
Dobra komplementarne – dobro jest komplement. do danego, jeżeli
wzrost jego ceny spowod. spadek popytu przy każdej cenie, co ozn.
przesunięcie krzywej D w lewo
Dobra 2 są zazw. komplement. jeżeli są używane razem, np.:
magnetofon + kaseta.
Dobra substytucyjne – dobro jest substytuc. do danego, jeżeli wzrost
ceny powoduje wzrost ceny popytu przy każdej cenie danego dobra. Krzywa
D w prawo. Są to takie dobra, kt. mogą być stos. wymiennie np. CD,
A:/.
Efekt Giffena – (wśród osób o b. niskich dochodach). Jeżeli ceny
podst. prod. (chleb, makaron) wzrastają, to ludzie ci powodują wzrost
popytu – co jest sprzeczne z prawem popytu. Nie kupują lepszych
rzeczy lecz więcej ilościowo produktów podstawowych.
Podaż – to il. dobra, kt. przy danej cenie i w danym okres. czasu
producenci dostarcz. na rynek. Tworzona p. produc.
p cena Krzywa podaży
S
Q ilość
Niecenowe determinanty podaży są stałe.
Determinanty podaży – cena jest najw. determinantą
1) technologia produkcji, 2) ceny zasobów produkcyjnyc (ziemia, praca,
kapitał), 3) podatki i subsydia (dotacje),
4) ceny innych dóbr, 5) cena oczekiwana, 6) liczba sprzedających na
rynku.
Prawo podaży: Jeżeli ceny rosną, wielkość podaży też rośnie,
jeżeli ceny spadają, to podaż też spada.
Równowaga rynkowa – kiedy popyt i podaż są sobie równe. Cenie
równowagi odpowiada równ. il. towaru.
Tyle rynków, il. jest sprzedawanych produktów.
- 1 -
Koszty produkcji.
Kosztami – są ceny, jakie firma musi zapłacić chcąc uzyskać
budynki, maszyny, siłę roboczą, mat. do prow. własnej działal
Klasyfikacja kosztów: Firma koszty całkowite TC dzieli na:
- całkowite koszty stałe TFC – koszty, kt. związane są ze
stałymi czynnikami produkcji. Ponoszone nawet wtedy, gdy niczego nie
produkujemy: składni ubezp., dzierżawa, koszty zakupu ziemi,
amortyzacja.
Firma działa w krótkim okresie tak długo, jak ma do czynieni
z choć jedną pozycją kosztów stałych.
- koszty zmeinne TVC – koszty, kt. zmieniają się wraz ze zmianą
poziomu produkcji. Gł. płace, mat., surowce, energia, usługi transp.
itp. TVC wzrastają wraz ze wzrostem produkcji
TC TC
TFC
TVC TVC
TFC
TFC
10
TC TVC
0
A Q produkcja
Przeciętne koszty całkowite ATC – koszty całkowite rozłożone na
wszystkie jednostki produktu. ATC = TC/Q
ATC dzielą się na:
- przeciętne koszty stałe AFC – całk. koszty stałe podzielone p.
wielkość produkcji. AFC = TFC/Q. Gdy wielkość prod. wzrasta, to AFC
spada, gdyż taka sama suma TFC rozkłada się na większą il.
produktu. AFC nie może zmaleć do zera.
- przeciętne koszty zmienne AVC – całk. koszty zmienne przypadaj.
na jednostkę produktu. AVC = TVC/Q. Jest to funkcja malejąca, a od
pewnego mom. rosnąca.
ATC = TC/Q = AFC + AVC = (TFC + TVC)/Q
Koszty krańcowe MC – pokazują zmianę kosztów całk. spowodowaną
wzrostem produkcji o jednostkę; są związane tylko z kosztami
zmiennymi, bo koszty stałe nie zmieniają się wraz ze wzrostem
produkcji. MC = (TC/(Q.
Koszty krańcowe obnżają się w miarę wzrostu prod., a nast.
podnoszą się tak jak pokazuje prawo malejących przychodów
krańcowych.
Krzywe kosztów przeciętnych i krańcowych.
ATC MC
AFC ATC
AVC
MC AVC
Qe
p2
p1
Qt
AFC
0
Q produkcja
Qt – techniczne optimum produkcji. Wyzn. ono rozmiary prod., przy kt.
cena pokrywa tylko koszty zmienne. Od tego pkt. produkcja zaczyna się
opłacać.
0 – p1 – produkcja nie opłaca się
p1 – p2 – zwrot poniesion. kosztów zmiennych i cz. k. stałych
Qe – ekonomiczne optimum produkcji - miejsce, w kt. w war. rynku
doskon. konkurenc. cena równowagi jest równa najn. poziomowi ATC.
(patrz wykresy str. 16 stary zeszyt).
Koszty produkcji w długim okresie
Koszty stałe stają się zmiennymi, przeciętny koszt całkowity staje
się przeciętnym kosztem zmiennym. Koszty skali – jeżeli wraz ze
wzrostem produkcji spadają koszty. Zaciera się podział na koszty
stałe i zmienne.
W ujęciu graficznym ozn. to, że wraz ze zwiększ. rozmiarów
prod. krzywe kosztów przeciętnych przes. się w prawo, w dół i (po
przekr. QL) w górę. Łącząc najn. poziomy krótkookresowych krzywych
kosztów przeciętn. otrzym. długookresową krzywą kosztów
przeciętnych: LATC. Analog można uzysk. krzywą długookresowych
kosztów krańcowych LMC. Wraz ze wzrostem w dł. okresie przeds.
przechodzi stopniowo syt. reprez. p. ATC1, ATC2, ATC3. Do ATC3 kosz.
przeciętne maleją, wyn. to z korzyści skali. Po przekrocz. pewnych
rozmiarów prod. QL dalsze jej zwiększanie powod. wzrost kosztów
przeciętnych. ATC4, ATC5. Niekorzyść skali.
Tzn. wraz z dalszym wzrostem inwestycji i prod. pojawiają się koszty
nowe np. zarządzanie i kontrola.
koszty LMC
ATC1
ATC2
ATC3 ATC4
LATC
QL
korzyści skali niekorzyści skali
Q
Utargi
Utarg całkowity TR – ogólna suma pieniędzy osiągnięta ze
sprzedaży danej il. towarów po danej cenie. Utargiem całkow. jest
utarg ze sprzedaży. TR = p * Q
Utarg przeciętny AR – otrzym. dzieląc utarg całkowity p. ilość
sprzedanych jednostek. AR = TR/Q = pQ/Q = p (cena)
Utarg krańcowy MR – jest = utargowi dodatkowemu otrzym. przez przed.
ze sprzedaży dodatk. jednostki produktu.
MR = (TR/(Q. MR
Zysk
Zysk całkowity TP – różnica między utargiem całkowitym i kosztem
całkowitym. TP = TR – TC. Zysk księgowy
Zysk przeciętny AP (jednostkowy) – zysk całk. podzielony przez
ilość jednostek sprzedanych. AP = TP/Q = p - ATC
Zysk krańcowy MP – to dodatk. zysk osiągany w wyniku sprzedaży
dodatkowej jednostki. MP = MR – MC.
Decyzje przedsiębiorstwa wolnokonkurencyjnego.
1. Krzywa popytu przedsiębiorstwa wolnokonkurenc.
Najważn. cechy przeds. wolnokonk.:
- jest ono cenobiorcą, aby tak było, muszą być spełnione war.
a). rynek wolnokonk. składa się z wielkiej liczby sprzedawc. i
nabywców, z kt. każdy jest mały w porównaniu z wielkością rynku
b). produkty poszcz. przeds. są doskonałymi substytutami, czyli
nabywcy nie są w stanie odróżnić produktów różnych
przedsiębiorstw.
Optymalna wielkość produkcji przeds. wolnokonkurenc.
koszt i MC
utarg
ATC
p1=10 AVC
p = MR
= D = MC
p=8
6,50 ATC
Q = 6 Produkcja w tys.
8*6 – utarg całkowity; 8*6,50 – zysk; 0*6 – koszt krańcowy
Ze wzrostem produkcji wzrost zysku.
Popyt doskonale elastyczny – przeds. jest w stanie sprzedać tyle ile
chce tj. dowolnie dużą lub małą liczbę produktów.
Prosta wzdłuż linii ceny. Jeżeli podnosi ono cenę pow. 8 zł. nawet
o kilka groszy to sprzedaż spada do 0. Kiedy produkty wszystkich
przeds. są doskonał. substytutami, obowiązuje prawo jednej ceny.
Każde przeds. ma do czynienia z taką samą poziomą linią popytu
wyzn. p. obowią. cenę rynkową.
Krzywa podaży przedsiębiorstwa – powyższy wykres. Rosnące koszty
krańcowe MC są odzwierciedleniem malejąc. przychodów krańcowych.
Krzywa ATC. Przed. osiąga zysk stos. zasadę MC = MR. Koszt krańc =
utargowi krańcowemu.
W war. konkurencji doskonałej linia utargu krańc. oraz linia ceny
pokrywają się, obowiązuje zatem zasada:
Przeds. max. zysk zwiększając produkcję aż do osiągnięcia takiej
jej wielkości, przy kt. koszt krańcowy zrównuje się z ceną
rynkową. Pkt. w kt. p = MC odp. optymalnej wielkości produkcji przeds.
Produkując trochę mniej lub więcej przeds. zrezygnowałoby z
częściowego zysku. Jeżeli cena wzrasta pow. 8 zł. przeds. może
zwiększyć produkcję i zysk (p1 = 10)
Obniżka ceny pociąga za sobą spadek optymalnej wielkości produkcji
przedsiębiorstwa.
- 3 -
Ceny nierynkowe – urzędowe, gwarantowane
Cena maksymalna – wprowadzana odgórnie p. rząd, aby mogli kupić
także biedniejsi. (ene. elektr, gaz, czynsz)
Na poziomie niższym niż cena równowagi rynkowej.
p D S
niedobór na rynku
popyt > podaży
p1
p2
niedobór
Q
Q3 Q Q4
Wprowadza się kartki (reglamentacja) gdy czarny rynek.
Cena minimalna – wprow. p. rząd w celu podwyższenia cen dla
producentów i dostawców. (zboże, mięso, mleko, praca).
Na poziomie wyższym niż cena równowagi.
p
D nadmiar S
p3
podaż > popytu
Q
Q5 Q4
Rządy muszą skupować od rolników artykuły, aby utrzymać cenę
minimalną. Cena ta jest przycz. utrzyman się bezrobocia.
Elastyczność popytu – każda firma chciałaby wiedzieć, jak zmiana
ceny wpłynie na ich przychody całkowite. TR = p * Q
To czy przychody > się lub < zależy od elastyczności popytu w/em
ceny.
Elastyczność cenowa popytu ED – jest to stos. względnej zmiany
wielkości popytu do względnej zmiany ceny.
ED = q1-q0/q0*100 % p1-p0/p0*100 %
Jeżeli względne zmiany wyraz. w % i założ. spadek ceny o 1% to
elastyczność możemy interpr. jako procentową zmianę wielkości
popytu wywoł. spadkiem ceny o 1 %.
Rodzaje elastyczności popytu:
1). Popyt elastyczny – jeżeli wart. bezwzgl. elastyczności jest > 1,
czyli spadek ceny o 1% wywoła wzrost wielkości popytu o więcej niż
1% i wzrost wartości całej sprzedaży.
(ED( > 1, p0q0 < p1q1
2). Popyt nieelastyczny lub sztywny – jeżeli wart. bezwzgl. wsp.
elastyczności jest <1. Czyli spadek ceny o 1% wywoła wzrost wielkości
popytu o mniej niż 1% i spadek wartości całej sprzedaży. (ED( < 1,
p0q0 > p1q1
3). Popyt sztywny – jeżeli ED = 0, co ozn. że popyt jest
niewrażliwy na cenę. ED = 0.
4). Popyt całkowicie elastyczny – jeżeli (ED( = ( (, to zn. popyt
jest nieskończenie wrażliwy na cenę. Istnieje taka cena, powyżej kt.
wielkość popytu jest zerowa, a poniżej nieskończenie duża.
Produkcja – to zbiór powiązanych ze sobą i wzajemnie uwarunkowanych
procesów pracy w trakcie kt. ludzie wykorz
ziemię, pracę i kapitał wytwarzają produkty.
Produkcyjność – relacja produkcji do nakładów danego czynnika
produkcji.
produkcyjność = wielkość produkcji/wielość nakładów.
Wydajność pracy – produkcyjność pracy = całkowitej produkcji
dziel. p. nakłady pracy mierzone liczb przep. h.
W = Q/F wart. wytworz. produkcji/czas
Sektory gospodarki:
1). Przemysł wydobywczy – (górnictwo, leśnictwo, rolnictw),
Dostarcza surowce.
2). P. przetwórczy – gałęzie przem., w kt. zachodzą procesy
przetwarzania i wytwarzania.
3). Usługi – (banki, tow. emeryt., ubezpiecz., komunikacja, hurt,
oświata, turystyka itp.).
Wpływa na powyższe poziom rozwoju gosp., poprzez kształt. się
struktury popytu na towary. Także dynamika postępu tech. i wydajność
pracy.
Stałe i zmienne czynniki produkcji:
- Cz. zmienne – kt. podaż może być szybko i łatwo zmieniana.
Zaliczamy gł. pracę, surowce, materiały.
- Cz. stałe – kt. nie można szybko i łatwo zmienić.
Np. maszyny, urządzenia, budowle.
Krótki i długi okres czasu w ekonomii.
Podział opiera się na dł. czasu potrzebnym w firmie do zmiany ilości
cz. stałych.
- O. krótki – w kt. podaż przynajmniej jednego czynnika
produkcyjnego jest stała. Zmienna np. siła robocza.
- O. długi – czas potrzebny firmie na zmianę ilości wszystkich
czynników produkcyjnych, kt. wykorzystuje.
Krótkookresowe zmiany produkcji
Zależność między wielkością nakładów czynnika zmiennego (pracy)
a wielk. produkcji przedst. przy pom. Krzywej produktu całkowitego Q.
Produkt całkowity Q – to całk. il. dóbr lub usług wyprodukow w
danym okresie przez liczbę pracowników.
Q=f(L)
kapitał: kuter
zw. prod. pop. zw il. rybaków
Q = f (L)
L zatrudnienie
5 7 15
0 – 5 prod. wzrasta proporcj. do wzrostu zatrudnienia
5 – 7 tempo wzrostu prod. zmniejsza się
7 – 15 tempo wzrostu prod. całkowitej < się aż do max. 15,
pracownik 16 nie przysporzy żadnej dodatk. produkcji.
Produkt przeciętny pracy AP – produkt całk. podzielony przez liczbę
zakładów pracy (wydajność pracy). AP = Q/L
Produkt krańcowy MP – przyrost (Q/(L produktu całk. spow
zwiększeniem lub zmniejsz. o 1 pracownika lub o 1 h. pracy.
AP = Q/L
MP = (Q/(L MP
AP
L zatrudnienie
5 7 15
0 – 5 wzrost AP i MP (przedział zatrudnienia), MP max. przy 5
zatrudnionych i zmniejsz. tempa produkcji całk., przy 7 zatrudnionych
(przecięcie krzywych) – najw. wydajn. pracy., przy dalszym zwiększ.
zatrudn. także spadek AP, spada prod.
Prawo malejących przychodów krańcowych – działa w krótk okresie
każdej prod., mówi ono, że jeżeli kolejne jednostki danego czynnika
wytwórczego zmiennego tj. pracy są zużywa wraz ze stałą ilością
innego co najmn. 1 czynnika wytwórczeg np. maszyny, to w pewnym mom.
procesu produkc. produkcja dodatkowa otrzymana z kolejnej jednostki
czynnika zmiennego zacznie maleć.
- 2 -
Równowaga długookresowa
Zysk przyciąga nowych produc. co powod. spadek ceny rynkowej. Cena
obniży się do poziomu, przy kt. zniknie cały zysk ekonomiczny. Stan
równowagi długookresowej przeds.:
koszt i MC ATC
utarg
[zł/jedn
produk
1
p=6 P = MR = MC
= D
Q = 5 Produkcja [tys]
Przed. ma do czynienia z ceną rynkową p=6 zł. i max. zysk
wytwarzając 5 tys. jednostek w danym czasie. Przy takiej produkcji
koszt krańcowy MC = cenie rynkowej P. (pkt. 1)
Równowagę długookres. opisuje P = MR=MC=min ATC.
Mamy do czynienia z paradoksem wolnej konkurencji:
jednoczesne dążenie konkurenc. przeds. do max. zysków sprawia, że
suma ich zysków ekonom. sprowadza się do 0. Produkcja jest wytwarz. po
najn. kosztach i ceny możliwie najniższe. Zerowy zysk ekonom. zapewnia
osiągn. p. przeds. normalnej stopy zysku od zainwestowanego kapitału.
Ten zysk wchodzi w skład kosztów przeds. Typowe przeds. wytw. taką
wielkość prod., przy kt. długookresowy koszt przeciętny jest
najniższy i w efekcie osiąga tylko normalną stopę zysku, ponieważ P
= ATC.
MONOPOL – będąc jedynym producentem monopol może podnosić cenę.
Optymalny poziom ceny i produkcji zależy od popytu na rynku. Optymalna
cena i wielkość produkcji mon.:
koszty MC
i utarg
przec.
ATC
Pm
ATC D
MR
Q produkcja
Qm – wielkość zysku.
Max. wielkość zysku monopol powinien wybrać taką wielk. prod., przy
kt. utarg krańcowy MR zrównuje się z krańcowym kosztem produkcji MC.
Musi być spełn. war.: MR = MC. Tej wielkości odp. produkcja Qm. Cena
monopolowa Pm. Pole zakreskowane stanowi miarę całkowitego zysku
nadzwyczajn
Zysk ten jest równy TP = Pm – ATC * Qm. Różnica daje wielkość
zysku na jednostkę (zysk jednostkowy).
Monopol umożliwia osiągn. zysku nadzwycz., lecz ostat. wielkość
tego zysku zależy od relacji popytu i kosztów prod.
Chcąc zwiększyć zysk monopolista musi znaleźć sposób obniżenia
kosztów przeciętnych i zwiększenia popytu rynkow
Może być, że na specyficzny produkt monop. nie ma popytu.
Monopole powstają poprzez:
1). Drogą usankcjonowaną p. prawo. Rząd może uczynić nielegalnym
wejście do danych gałęzi przem. innych firm.
2). Prawo może zapewnić posiadaczom patentów wyłączne prawo do
zaopatrywania rynków w produkty opatentowane.
3). Przez konkurencję – słabsze firmy wypadają z rynku
4). Przez połączenie firm – ciąg fuzji i przejęć firm
5). Przez tworzenie karteli. Kartel istnieje wtedy, gdy pojedyn firmy w
danej gałęzi przem. uzgodnią ograniczenie swojej produkcji do pewniej
umówionej wielkości i wyznaczą wspólną cenę. np. OPEC.
6). Przez posiadanie rzadkich zasobów np. złoża złota w RPA
Bariery wejścia – czynniki, kt. powstrzymują inne przeds. przed
wejściem na rynek i podjęciem konkurencji.
1). Prawo
2). Korzyści skali. Firma chroniona dzięki wielkiej skali swojej
działalności. Wytwarzanie po b. niskich kosztach przeciętnych –
będzie to dla innych niemożliwe lub b. trudne.
3). Reklama i ustalona marka firm.
4). Restrykcyjna polityka handlowa. Współdziałanie firm tej samej
branży aby utrudnić innym wejście na rynek. Zrzeszenia i porozumienia
z hurtownikami i detalistami.
Formy prawne firm
Firma – organizacja prowadząca działalność gosp. pod określoną
nazwą rejestrową. Formy prawne firm:
1. Firmy jednoosobowe.
2. Spółki cywilne
3. Spółki handlowe (prawa handlowego)
a). spółki osobowe (s. jawna, s. komandytowa)
b). spółki kapitałowe (s. Z.O.O., s. akcyjna).
Firma jednoosobowa – nazywa się je osobami fizycznymi prowadz.
dział. gosp. na własny rachunek w celu osiąg. doch.
War. startu zgromadzenie kapitału pocz., duże zaangażowanie osobiste,
pracowitość, przedsiębiorczość, zdolność do ryzyka.
Nie ma osobowości prawnej, zasada nieogranicz. odpowiedz.: zarówno
aktywa osobiste jak i majątek firmy traktowane jako jedność – za
zobowiąz. firmy odp. właściciel majątkiem.
Zalety i wady firmy jednoosobowej: ZALETY:
1). Niskie koszty zaczęcia działalności i organizacyjne,
2). cały zysk przypada właścicielowi, 3) dochód opodatkowa. jako
osobisty dochód właściciela, 4). łatwość przeniesienia firmy, 5).
łatwość rozwiązania firmy, 6). dane do wyłącznej wiadomości
właściciela. WADY:
1). Właściciel ponosi całk. odpowiedzialność, 2). wraz ze
śmiercią właściciela zanika ciągłość firmy, 3). zdolność
gromadzenia funduszy ogranicza się do zasobów właściciela, 4).
ograniczone możliwości kariery dla pracowników.
Spółka cywilna – spółka osobowa. Udziałowcy są tą spółką.
Do założenia umowa na piśmie. Działa na podst. kodeksu cywilnego.
Wspólnicy wnoszą udziały, kt. skład. się na majątek spółki.
Każdy ze wspólników odp. swoim majątkiem. W czasie trwania spółki
wspólnicy nie mogą domagać się podziału majątku wspólnego. Są
najcz. zakładane w handlu, gastronomii, budownictwie.
Spółka jawna – uregulowana w kodeksie handl. spółka prowadząca we
wspólnym imieniu przeds. zarobkowe w większym rozmiarze. Jest tzw.
ułomną osobą prawną. Tzn. mimo że nie ma osobowości prawnej, może
nabywać prawa, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozwanym.
Wkłady wniesione p. wspólników, rzeczy i prawa nabyte są majątkiem
spółki. Wspólnicy solidarnie odpowiadają ze spółką. W przyp.
rozwiązania przepr. się postępowanie likwidacyjne. Najcz. zakładane
p. lekarzy, prawników, księgo
Spółka komandytowa – modyfikacja spółki jawnej. Jest to spółka
prowadząca przedsięb. zarobkowe w większym rozmiarze, w kt. za
zobowiązania spółki wobec wierzycieli przynajmniej 1 wspólnik odp.
całym swoim majątkiem, jest to komplementariusz, odpowiedz.
przynajmniej jednego to komandytariusz. Warunkiem powstania jest wpis do
rejestru handlowego, w kt. musi zostać podana kwota komandytowa.
Spółka Z.O.O – kapitałowa, działająca na podst. przepisów
kodeksu handlowego. Założenie poprzez wpis do rejestru handlowego.
Wspólnicy wnoszą określony majątek (kapitał zakładowy) a ich
udziały mogą mieć różną wysokość, co znajduje odbicie w podziale
zysków. Odpowiedzialność za zobowiązania ogranicza się do
wysokości udziału w kapitale. Udział w spółce ZOO w odróżnieniu
od akcji w spółce akcyjnej nie jest papierem wartościowym.
- 4 -
