Przeglądaj wersję html pliku:
PRODUKT KRAJOWY BRUTTO (PKB) - jest miarą produkcji wytworzonej w
ciągu roku przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego
kraju niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem.
Istnieją 3 metody pomiaru PKB:
1Pomiar wielkości produkcji.
2Pomiar wielkości dochodów.
3Pomiar wielkości wydatków.
Pomiar Wielkości Produkcji - przedsiębiorstwa aby produkować dobra i
usługi nabywają usługi czynników wytwórczych sprzedawane przez
gosp. domowe ale również kupują je od różnych przedsiębiorstw.
Licząc PKB należy uwzględnić wyłącznie dobra i usługi finalne,
natomiast nie wolno wliczać dóbr pośrednich.
Dobra finalne - są to dobra nabyte przez ostatecznego użytkownika.
Dobra pośrednie - są to dobra częściowo przetworzone, które
stanowią nakład w procesie produkcji w innych przedsiębiorstwach,
gdzie są zużywane.
Aby ustalając PKB uniknąć podwójnego liczenia i wyeliminować dobra
pośrednie, nalicza się tylko wartość dodaną.
Wartość dodana - oblicza się ją przez odjęcie od wartości dóbr
wytworzonych w danym przedsiębiorstwie sumy kosztów rzeczowych,
nakładów czynników wytwórczych zużytych do produkcji tych dóbr.
PKB to suma wartości dodanej brutto w procesie produkcji w ciągu roku.
Pomiar Wielkości Dochodów - wszystkie koszty przedstawiają dochody
właścicieli czynników wytwórczych. Są to płatności za usługi
pracy, ziemi, kapitału. Należą do nich:
*wynagrodzenie za pracę
*dochody właścicieli kapitału (dzierżawa ziemi)
*dochody z oprocentowania kapitału netto
*dochód firmy.
Dochody otrzymywane w zamian za produkcje usług i dóbr liczone są do
PKB.
PKB to suma dochodów czynników wytwórczych wraz z zyskami
przedsiębiorstw.
Pomiar Wielkości Wydatków - dobra i usługi wyprodukowane w ciągu
roku muszą być sprzedane lub dodane do zapasów. Wydatki ponoszą
gosp. domowe, przedsiębiorstwa oraz Rząd danego kraju.
Do podstawowych grup wydatków liczonych do PKB w gospodarce zamkniętej
należą:
1Wydatki gospodarstw domowych:
*dobra bieżącej konsumpcji
*dobra trwałe
*usługi.
2Wydatki przedsiębiorstw:
*inwestycje
*majątek trwały
*zmiana poziomu zapasów w przedsiębiorstwie.
3Wydatki Rządowe:
*zakupy Rządu Centralnego oraz władzy lokalnej.
PRODUKT NARODOWY BRUTTO (PNB) - jest miernikiem całkowitych dochodów
osiągniętych przez obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca
(kraju), świadczenia usług przez czynniki produkcji. PNB związany
jest z gospodarką otwartą i do modelu gospodarki wprowadza się handel
zagraniczny.
Jeżeli do PKB doda się wartość dochodów netto z własności za
granicą powstaje PNB.
PNB = PKB + Dn (dochód netto z własności za granicą).
Dn - ustala się jako różnicę między dochodami z własności
uzyskiwanymi za granicą a dochodami z własności zapłaconymi za
granicą.
PKB i PNB można ujmować:
*w cenach rynkowych
*w cenach czynników wytwórczych.
Ceny rynkowe - są to ceny, które obowiązują w danym okresie na
rynku, zawierają one podatki pośrednie.
Podatki pośrednie - podatki płacone od zawieranych transakcji np.
podatek VAT, akcyza, cło, podatek graniczny.
Ceny czynników produkcji - są to ceny rynkowe pomniejszone o podatki
pośrednie.
Ceny czynników prod. = cena rynkowa - podatki pośrednie.
W związku z tym PKB i PNB można mierzyć:
*w cenach rynkowych uwzględniających podatki pośrednie nakładane na
dobra i usługi
*w cenach uzyskiwanych przez producentów już po zapłaceniu przez nich
podatków pośrednich.
PKB w cenach czynników prod. = PKB w cenach rynkowych - podatki
pośrednie.
PNB w cenach czynników prod. = PNB w cenach rynkowych - podatki
pośrednie.
Produkt Krajowy Brutto liczymy:
* PKB = C + I Suma wydatków konsumpcyjnych i inwestycyjnych.
* PKB = C + I + G Suma wydatków konsumpcyjnych, inwestycyjnych i
rządowych (metoda liczenia wykorzystywana w przypadku gospodarki
zamkniętej).
* PKB = C + I + G + Ex - Im Suma wydatków konsumpcyjnych,
inwestycyjnych, rządowych i różnicy wartości z eksportu i wartości
z importu. Przy czym różnica ta zwana jest Eksportem netto.
Produkt Narodowy Brutto liczymy:
* PNB = PKB +Dwn Suma produktu krajowego brutto i dochodów z
własności za granicą liczone netto.
Produkt narodowy netto to miernik efektów rocznej działalności
gospodarki,
obliczany poprzez odjęcie od produktu narodowego brutto wartości
amortyzacji.
PNN = PNB - Am
PNN jest to ilość pieniędzy, jaką dysponuje gospodarka na wydatki na
dobra i usługi, po
odłożeniu kwoty niezbędnej do odtworzenia zużytego w ciągu roku
kapitału trwałego i
utrzymania na dotychczasowym poziomie zasobu kapitału i rozmiarów
produkcji.
Z uwagi na trudności w ustaleniu rzeczywistej wielkości amortyzacji
(odpisy amortyzacyjne
ustalane dla celów rachunku kosztów nie odzwierciedlają rzeczywistego
zużycia kapitału, jest
to tylko szacunek) w praktyce częściej wykorzystywany jest produkt
narodowy brutto.
Dochód narodowy wyraża wielkość przychodów otrzymywanych przez
wszystkie jednostki i
podmioty istniejące i działające w danej gospodarce: od strony
formalnej przedstawić go
można za pomocą następującego wzoru:
DN = PNN - Td (podatki pośrednie)
Dochód narodowy obliczamy odejmując od PNN wielkości podatków
pośrednich.
Dochód osobisty - ogólna wielkość dochodów uzyskiwanych przez
gospodarstwa domowe oraz nie-korporacyjne jednostki gospodarcze.
Przedstawia się go za pomocą wzoru:
DO = DN - Tbp - Zn + B
Tbp - Podatki bezpośrednie płacone przez przedsiębiorstwa
Zn - zysk nierozdysponowany
B - wypłaty za ubezpieczenia społeczne
DO możemy przedstawić następująco:
Dochód osobisty (DO) = dochód narodowy (DN)
- zyski korporacji
- wpłaty z tytułu ubezpieczeń społecznych
- procenty netto
+ dywidendy
+ rządowe transfery dla osób
+ osobiste dochody z procentów.
Dyspozycyjny dochód osobisty - uzyskany po potrąceniu sumy płatności
podatkowych i
niepodatkowych od wielkości dochodu osobistego. Stanowi ogólną
wielkość dochodu uzyskaną przez gospodarstwa domowe oraz
niekorporacyjne przedsiębiorstwa po wywiązaniu się przez nie ze
zobowiązań podatkowych wobec rządu.
Można go przedstawić następująco:
dyspozycyjny dochód osobisty (DDO) = Dochód osobisty (DO)
- osobiste płatności podatkowe i niepodatkowe.
POLITYKA FINANSOWA PAŃSTWA.
1. Pojęcie polityki finansowej państwa.
P.f. – decyzje rządu odnośnie podatków i wydatków; działalność
państwa polegająca na wykorzystywaniu narzędzi pieniężnych do
osiągania określonych celów (powodowania zmian w gospodarce; w
produkcji, inwestycjach, eksporcie, zatrudnieniu). Podmiotem polityki
finansowej jest państwo.
2. Rodzaje polityki finansowej państwa.
a. Polityka monetarna.
P.m. – zastosowanie narzędzi monetarnych dla realizacji określonych
celów. Podmiotem polityki monetarnej jest bank centralny, który
decyzje odnośnie wykorzystania instrumentów monetarnych podejmuje
niezależnie od rządu. Bankowi centralnemu nie wolno udzielać
pożyczek rządowi na finansowanie bieżących potrzeb budżetowych.
Instrumentami polityki monetarnej są:
- stopa procentowa (stopy: referencyjna/interwencyjna/repo, lombardowa,
redyskontowa, depozytowa),
- stopa rezerw obowiązkowych,
- operacje otwartego rynku.
b. Polityka fiskalna.
P.f. – zastosowanie narzędzi fiskalnych do realizacji określonych
celów. P.f. to całokształt polityki podatkowej państwa; decyzje
władzy ustawodawczej (parlamentu), rządu, ministra finansów odnośnie
ilości, rodzajów i wysokości wprowadzanych podatków. Instrumentami
polityki fiskalnej są:
- podatki,
- wydatki związ. z tworzeniem nowych miejsc pracy i z finansowaniem
programów zmiany kwalifikacji zawodowych,
- wydatki promujące restrukturyzację gospodarki,
- wydatki promujące rozwój drobnej przedsiębiorczości,
- wydatki na roboty publiczne,
- deficyt budżetowy,
- dług publiczny,
- zasiłki dla bezrobotnych,
- poręczenia i gwarancje państwa dla podmiotów zaciągających
pożyczki.
Polityka fiskalna – obejmuje wszystkie posunięcia rządu w sferze
wpływów i wydatków budżetowych w celu uzyskania kontroli i
oddziaływania na podział dochodów oraz na ogólny poziom aktywności
gospodarczej w kraju. Głównym sferą oddziaływania polityki fiskalnej
jest popyt.
Instrumenty polityki fiskalnej:
stopy podatkowe
wydatki budżetu państwa łącznie z transferami
3. Podmioty polityki finansowej państwa.
Podmiotem polityki monetarnej jest bank centralny. Podmiotami polityki
fiskalnej są: parlament, rząd, minister finansów, aparat skarbowy.
a. działalność i zakres odpowiedzialności banku centralnego.
DZIAŁALNOŚĆ
Bank centralny pełni w gospodarce trzy ważne funkcje, ponieważ jest:
- centralnym bankiem państwa,
- emitentem pieniądza,
- bankiem nadrzędnym dla innych banków.
CENTRALNY BANK PAŃSTWA
Bank centralny jest bankiem państwa – oznacza to, że świadczy
usługi bankowe instytucjom rządowym, w tym między innymi prowadzi
rachunek Ministerstwa Finansów. Bank centralny zajmuje się także
bieżącym rozliczaniem dochodów i wydatków państwa, obsługuje przy
tym emisje skarbowych papierów wartościowych (emitowanych przez
państwo).
BANK EMISYJNY
Bank centralny zajmuje się – w imieniu państwa – emisją
pieniądza. Bank centralny jest jedyną instytucją, uprawnioną do
emitowania znaków pieniężnych danego państwa. Określa przy tym nie
tylko wielkość emisji, ale też podejmuje decyzje o wprowadzeniu
pieniądza do obiegu. Bank emisyjny decyduje również o ilości
pieniądza znajdującego się w obiegu – w celu oddziaływania na tę
wielkość używa własnych instrumentów: m. in. stóp procentowych i
operacji otwartego rynku.
J
j
摧ᘠc
Bank centralny świadczy usługi bankowe na rzecz innych banków:
przyjmuje ich depozyty oraz udziela kredytów. Jedną z ważnych funkcji
banku centralnego jest dostarczanie gotówki bankom komercyjnym oraz
prowadzenie rozliczeń międzybankowych. Istotne jest również, że
bank centralny jest dla banków handlowych „pożyczkodawcą ostatniej
instancji”. Oznacza to, że w razie potrzeby banki komercyjne mogą
uzyskać kredyt w banku centralnym (jest to element ochraniający system
bankowy przed utratą płynności). Bank centralny jest więc
stabilizatorem systemu bankowego, a jednym z jego zadań jest
zapewnienie jak największego bezpieczeństwa rynku pieniężnego.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ
Bank centralny odpowiada za:
· stabilny poziom cen (cel strategiczny),
· (z punktu widzenia Keynsistów odpowiednio wielką) podaż
pieniądza, wysokość stóp procentowych, wielkość kredytu,
· poziom kursów walutowych (w razie potrzeby przeprowadza konieczne
interwencje),
· bezpieczeństwo systemu bankowego w danym kraju.
b. działalność i zakres odpowiedzialności władz fiskalnych.
DZIAŁALNOŚĆ
Władze fiskalne:
- konstruują system podatkowy,
- ściągają podatki,
- kontrolują działalność przedsiębiorstw (czy nie dochodzi do
oszustw podatkowych),
- podejmują decyzje odnośnie wydatkowania zebranych środków.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ:
Władze fiskalne odpowiadają za:
- zapewnienie środków dla działalności państwa (spełnianie funkcji
państwa),
- realizację celów polityki finansowej.
4. Przesłanki koordynacji polityki monetarnej z polityką fiskalną.
Ze względu na potężne możliwości oddziaływania władz monetarnych
na gospodarkę a także dlatego, iż działania te mogą być z sobą
sprzeczne w realizowaniu podstawowych celów gospodarki, działalność
władz monetarnych i fiskalnych powinna być skoordynowana. Nie podważa
to autonomii działania Banku Centralnego, który może być poddawany
naciskom władz fiskalnych zwłaszcza w kwestii emisji pieniądza w celu
sfinansowania deficytu. Argument koordynacji wynika stąd, że rząd
(państwo) jest najpotężniejszym podmiotem gospodarki ze względu na
rozmiary zasobów i dochodów.
Oba rodzaje polityki muszą obejmować cele globalne: walka z
bezrobociem, wzrost gospodarczy, ograniczanie amplitudy wahań cyklu
koniunkturalnego, walka z inflacją.
5. Cele polityki finansowej państwa.
a. cele uniwersalne.
- promowanie wzrostu gospodarczego (przyrostu PKB),
- stabilizacja cykli koniunkturalnych (przy pomocy automatycznych
stabilizatorów koniunktury: podatków progresywnych i zasiłków dla
bezrobotnych oraz narzędzi dyskrecjonalnych, czyli np. zwiększonych
wydatków rządowych),
- ochrona wartości pieniądza w czasie (przeciwdziałanie, zapobieganie
inflacji),
- ochrona dotychczas istniejących miejsc pracy oraz tworzenie nowych,
- wspieranie konkurencyjności gospodarki,
- bezpieczeństwo systemu finansowego.
b. cele specyficzne.
Cele specyficzne to cele uniwersalne skonkretyzowane ze względu na dany
kraj i czas.
6. Narzędzia polityki finansowej.
Narzędzia polityki finansowej można podzielić na narzędzia monetarne
i fiskalne.
Narzędzia monetarne to:
- stopa procentowa (stopy: referencyjna/interwencyjna/repo, lombardowa,
redyskontowa, depozytowa),
- stopa rezerw obowiązkowych,
- operacje otwartego rynku.
Narzędzia fiskalne to:
- podatki,
- dług publiczny,
- deficyt budżetowy,
- gwarancje kredytowe udzielane podmiotom gospodarczym.
Głównym celem oddziaływania polityki fiskalnej jest globalny popyt.
Dzieje się to za sprawą możliwości kształtowania przez Rząd
deficytu lub nadwyżki budżetowej. Te dwa czynniki w wyraźny sposób
wpływają na poziom globalnego popytu w państwie. Wzrost deficytu
budżetowego strukturalnego powoduje napływ do gospodarki środków
pieniężnych a co za tym idzie wzrost popytu. Natomiast zmniejszenie
deficytu strukturalnego lub w skrajnym przypadku osiągnięcie nadwyżki
powoduje zmniejszenie ilości środków pieniężnych w gospodarce oraz
zmniejszenie popytu. Zatem można wydzielić dwie tendencje polityki
fiskalnej:
polityka restrykcyjna – mająca na celu zmniejszenie popytu globalnego
poprzez:
-zmniejszenie konsumpcji (C) i zwiększenie podatków
-zmniejszenie inwestycji (I) i zwiększenie podatków
- zmniejszenie wydatków
polityka mająca na celu zwiększenie popytu globalnego poprzez:
polityka pasywna – prowadzona przez automatyczne stabilizatory
gospodarki
Prawo Okuna.
Potencjalny PNB – całkowita wartość produkcji, która mogłaby
zostać wytworzona w warunkach pełnego zatrudnienia.
Luka PNB – różnica między potencjalnym PNB a rzeczywistym PNB.
Prawo Okuna – mówi, że dla każdego procentu wzrostu rzeczywistej
stopy bezrobocia powyżej naturalnej stopy bezrobocia, luka PNB
powiększa się o 3%
Luka PNB = -3(rzeczywista stopa bezrobocia - naturalna stopa bezrobocia)
Rola polityki fiskalnej w gospodarce krajowej.
Głównym celem oddziaływania polityki fiskalnej jest globalny popyt.
Dzieje się to za sprawą możliwości kształtowania przez Rząd
deficytu lub nadwyżki budżetowej. Te dwa czynniki w wyraźny sposób
wpływają na poziom globalnego popytu w państwie. Wzrost deficytu
budżetowego strukturalnego powoduje napływ do gospodarki środków
pieniężnych a co za tym idzie wzrost popytu. Natomiast zmniejszenie
deficytu strukturalnego lub w skrajnym przypadku osiągnięcie nadwyżki
powoduje zmniejszenie ilości środków pieniężnych w gospodarce oraz
zmniejszenie popytu. Zatem można wydzielić dwie tendencje polityki
fiskalnej:
polityka restrykcyjna – mająca na celu zmniejszenie popytu globalnego
poprzez:
zmniejszenie konsumpcji (C) i zwiększenie podatków
zmniejszenie inwestycji (I) i zwiększenie podatków
zmniejszenie wydatków
polityka mająca na celu zwiększenie popytu globalnego poprzez:
polityka pasywna – prowadzona przez automatyczne stabilizatory
gospodarki
Automatyczne stabilizatory gospodarki:
progresywna skala podatkowa
zasiłek dla bezrobotnych – dzięki zasiłkom konsumpcja bezrobotnych
nie spada do zera i popyt globalny jest sztucznie podtrzymywany
Efekt wypychania – zjawisko występujące, gdy w wyniku reakcji rynku
pieniężnego efektywność polityki fiskalnej zmniejsza się. Wzrost
deficytu strukturalnego (w wyniku obniżek podatków lub zwiększenia
wydatków rządowych) może prowadzić do wzrostu stopy procentowej, a
przez to do mniejszych inwestycji. Tak więc część indukowanego
wzrostu PNB może być zrównoważona, gdy większy deficyt wypycha
inwestycje. Wypychanie jest związane z wpływem deficytu
strukturalnego.
Polityka monetarna (pieniężna) polega na regulowaniu stopy wzrostu
podaży pieniądza w celu wspierania rozwoju gospodarczego oraz
stabilizacji poziomu produkcji (cen) i zatrudnienia; podmiotem polityki
monetarnej jest bank centralny.
Funkcje banku centralnego;
-instytucja emitująca pieniądz gotówkowy;
-bank banków (zapewnia sprawne funkcjonowanie systemu bankowego);
-bank państwa (finansowanie deficytu, rozliczenia budżetu, kontrola
podaży pieniądza).
Obszary polityki monetarnej:
a)regulowanie podaży pieniądza - dostosowywanie jej do poziomu
przewidywanej aktywności gospodarczej oraz nieuniknionego wzrostu cen
za pomocą:
-bazy monetarnej (pieniądza wielkiej mocy), która obejmuje gotówkę
znajdującą się w obiegu oraz rezerwy gotówkowe banków komercyjnych;
jej wielkość wpływa na podaż pieniądza poprzez mnożnik kreacji
pieniądza, którego wielkość zależy od współczynnika rezerw
banków komercyjnych oraz od stosunku ilości gotówki do ilości
depozytów;
-podaż pieniądza = wskaźnik kreacji pieniądza * baza monetarna;
-stopy procentowej polegającej na ustalaniu stopy procentowej i
dostarczaniu odpowiedniej ilości pieniądza w formie kredytów dla
banków komercyjnych;
b) operowanie zmianami stopy procentowej - określanie "ceny" kapitału;
stopa procentowa pełni funkcję wskaźnika-informatora o polityce
pieniężnej państwa oraz funkcję bodźca (wpływa na zachowania
przedsiębiorstw i gospodarstw domowych);
c) oddziaływanie na kurs walutowy (stabilizacja).
Instrumenty polityki pieniężnej:
a)oddziaływanie na płynność bankową:
-stopa dyskontowa - określanie stopy procentowej stosowanej przez bank
centralny przy udzielaniu pożyczek bankom komercyjnym;
-operacje otwartego rynku - działania polegające na kupowaniu i
sprzedawaniu przez bank centralny publicznych papierów wartościowych i
wywieraniu w ten sposób wpływu na rezerwy gotówkowe banków
komercyjnych;
-rezerwy obowiązkowe - część rezerw, która nie może być
wykorzystywana przez banki komercyjne do udzielania pożyczek (wyraża
się ją w procentach wartości depozytów złożonych w danym banku);
b) bezpośrednia kontrola kredytów bankowych - ograniczanie drogą
administracyjną wzrostu kredytów bankowych (racjonowanie kredytów);
Ekspansywna (miękka) polityka pieniężna - zwiększanie podaży
pieniądza (obniżanie stopy dyskontowej, zakupy na otwartym rynku,
obniżanie poziomu rezerw obowiązkowych).
Restrykcyjna (twarda) polityka pieniężna - zmniejszanie podaży
pieniądza (podwyższanie stopy dyskontowej, sprzedaż na otwartym
rynku, podwyższanie poziomu rezerw obowiązkowych).
Selektywna polityka kredytowa polega na modyfikowaniu zachowania
instytucji kredytowych celem ułatwienia pewnym obszarom gospodarki
dostęp do kredytów (kredyty preferencyjne, gwarancje kredytowe,
racjonowanie kredytów).
Ograniczenia skuteczności polityki pieniężnej:
a)konflikty celów:
-zewnętrznych z wewnętrznymi (np. bilans płatniczy stopa procentowa);
-wewnętrznych (np. inflacja bezrobocie);
b)problemy z realizacją polityki pieniężnej;
c)niedostateczna elastyczność struktur ekonomicznych i społecznych;
d)ograniczenia swobody kształtowania polityki pieniężnej przez
organizacje międzynarodowe.
Ekonomia ściga git
PRODUKT KRAJOWY BRUTTO (PKB) - jest miarą produkcji wytworzonej w
ciągu roku przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego
kraju niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem.
Istnieją 3 metody pomiaru PKB:
1Pomiar wielkości produkcji.
2Pomiar wielkości dochodów.
3Pomiar wielkości wydatków.
Pomiar Wielkości Produkcji - przedsiębiorstwa aby produkować dobra i
usługi nabywają usługi czynników wytwórczych sprzedawane przez
gosp. domowe ale również kupują je od różnych przedsiębiorstw.
Licząc PKB należy uwzględnić wyłącznie dobra i usługi finalne,
natomiast nie wolno wliczać dóbr pośrednich.
Dobra finalne - są to dobra nabyte przez ostatecznego użytkownika.
Dobra pośrednie - są to dobra częściowo przetworzone, które
stanowią nakład w procesie produkcji w innych przedsiębiorstwach,
gdzie są zużywane.
Aby ustalając PKB uniknąć podwójnego liczenia i wyeliminować dobra
pośrednie, nalicza się tylko wartość dodaną.
Wartość dodana - oblicza się ją przez odjęcie od wartości dóbr
wytworzonych w danym przedsiębiorstwie sumy kosztów rzeczowych,
nakładów czynników wytwórczych zużytych do produkcji tych dóbr.
PKB to suma wartości dodanej brutto w procesie produkcji w ciągu roku.
Pomiar Wielkości Dochodów - wszystkie koszty przedstawiają dochody
właścicieli czynników wytwórczych. Są to płatności za usługi
pracy, ziemi, kapitału. Należą do nich:
*wynagrodzenie za pracę
*dochody właścicieli kapitału (dzierżawa ziemi)
*dochody z oprocentowania kapitału netto
*dochód firmy.
Dochody otrzymywane w zamian za produkcje usług i dóbr liczone są do
PKB.
PKB to suma dochodów czynników wytwórczych wraz z zyskami
przedsiębiorstw.
Pomiar Wielkości Wydatków - dobra i usługi wyprodukowane w ciągu
roku muszą być sprzedane lub dodane do zapasów. Wydatki ponoszą
gosp. domowe, przedsiębiorstwa oraz Rząd danego kraju.
Do podstawowych grup wydatków liczonych do PKB w gospodarce zamkniętej
należą:
1Wydatki gospodarstw domowych:
*dobra bieżącej konsumpcji
*dobra trwałe
*usługi.
2Wydatki przedsiębiorstw:
*inwestycje
*majątek trwały
*zmiana poziomu zapasów w przedsiębiorstwie.
3Wydatki Rządowe:
*zakupy Rządu Centralnego oraz władzy lokalnej.
PRODUKT NARODOWY BRUTTO (PNB) - jest miernikiem całkowitych dochodów
osiągniętych przez obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca
(kraju), świadczenia usług przez czynniki produkcji. PNB związany
jest z gospodarką otwartą i do modelu gospodarki wprowadza się handel
zagraniczny.
Jeżeli do PKB doda się wartość dochodów netto z własności za
granicą powstaje PNB.
PNB = PKB + Dn (dochód netto z własności za granicą).
Dn - ustala się jako różnicę między dochodami z własności
uzyskiwanymi za granicą a dochodami z własności zapłaconymi za
granicą.
PKB i PNB można ujmować:
*w cenach rynkowych
*w cenach czynników wytwórczych.
Ceny rynkowe - są to ceny, które obowiązują w danym okresie na
rynku, zawierają one podatki pośrednie.
Podatki pośrednie - podatki płacone od zawieranych transakcji np.
podatek VAT, akcyza, cło, podatek graniczny.
Ceny czynników produkcji - są to ceny rynkowe pomniejszone o podatki
pośrednie.
Ceny czynników prod. = cena rynkowa - podatki pośrednie.
W związku z tym PKB i PNB można mierzyć:
*w cenach rynkowych uwzględniających podatki pośrednie nakładane na
dobra i usługi
*w cenach uzyskiwanych przez producentów już po zapłaceniu przez nich
podatków pośrednich.
PKB w cenach czynników prod. = PKB w cenach rynkowych - podatki
pośrednie.
PNB w cenach czynników prod. = PNB w cenach rynkowych - podatki
pośrednie.
Produkt Krajowy Brutto liczymy:
* PKB = C + I Suma wydatków konsumpcyjnych i inwestycyjnych.
* PKB = C + I + G Suma wydatków konsumpcyjnych, inwestycyjnych i
rządowych (metoda liczenia wykorzystywana w przypadku gospodarki
zamkniętej).
* PKB = C + I + G + Ex - Im Suma wydatków konsumpcyjnych,
inwestycyjnych, rządowych i różnicy wartości z eksportu i wartości
z importu. Przy czym różnica ta zwana jest Eksportem netto.
Produkt Narodowy Brutto liczymy:
* PNB = PKB +Dwn Suma produktu krajowego brutto i dochodów z
własności za granicą liczone netto.
Produkt narodowy netto to miernik efektów rocznej działalności
gospodarki,
obliczany poprzez odjęcie od produktu narodowego brutto wartości
amortyzacji.
PNN = PNB - Am
PNN jest to ilość pieniędzy, jaką dysponuje gospodarka na wydatki na
dobra i usługi, po
odłożeniu kwoty niezbędnej do odtworzenia zużytego w ciągu roku
kapitału trwałego i
utrzymania na dotychczasowym poziomie zasobu kapitału i rozmiarów
produkcji.
Z uwagi na trudności w ustaleniu rzeczywistej wielkości amortyzacji
(odpisy amortyzacyjne
ustalane dla celów rachunku kosztów nie odzwierciedlają rzeczywistego
zużycia kapitału, jest
to tylko szacunek) w praktyce częściej wykorzystywany jest produkt
narodowy brutto.
Dochód narodowy wyraża wielkość przychodów otrzymywanych przez
wszystkie jednostki i
podmioty istniejące i działające w danej gospodarce: od strony
formalnej przedstawić go
można za pomocą następującego wzoru:
DN = PNN - Td (podatki pośrednie)
Dochód narodowy obliczamy odejmując od PNN wielkości podatków
pośrednich.
Dochód osobisty - ogólna wielkość dochodów uzyskiwanych przez
gospodarstwa domowe oraz nie-korporacyjne jednostki gospodarcze.
Przedstawia się go za pomocą wzoru:
DO = DN - Tbp - Zn + B
Tbp - Podatki bezpośrednie płacone przez przedsiębiorstwa
Zn - zysk nierozdysponowany
B - wypłaty za ubezpieczenia społeczne
DO możemy przedstawić następująco:
Dochód osobisty (DO) = dochód narodowy (DN)
- zyski korporacji
- wpłaty z tytułu ubezpieczeń społecznych
- procenty netto
+ dywidendy
+ rządowe transfery dla osób
+ osobiste dochody z procentów.
Dyspozycyjny dochód osobisty - uzyskany po potrąceniu sumy płatności
podatkowych i
niepodatkowych od wielkości dochodu osobistego. Stanowi ogólną
wielkość dochodu uzyskaną przez gospodarstwa domowe oraz
niekorporacyjne przedsiębiorstwa po wywiązaniu się przez nie ze
zobowiązań podatkowych wobec rządu.
Można go przedstawić następująco:
dyspozycyjny dochód osobisty (DDO) = Dochód osobisty (DO)
- osobiste płatności podatkowe i niepodatkowe.
POLITYKA FINANSOWA PAŃSTWA.
1. Pojęcie polityki finansowej państwa.
P.f. – decyzje rządu odnośnie podatków i wydatków; działalność
państwa polegająca na wykorzystywaniu narzędzi pieniężnych do
osiągania określonych celów (powodowania zmian w gospodarce; w
produkcji, inwestycjach, eksporcie, zatrudnieniu). Podmiotem polityki
finansowej jest państwo.
2. Rodzaje polityki finansowej państwa.
a. Polityka monetarna.
P.m. – zastosowanie narzędzi monetarnych dla realizacji określonych
celów. Podmiotem polityki monetarnej jest bank centralny, który
decyzje odnośnie wykorzystania instrumentów monetarnych podejmuje
niezależnie od rządu. Bankowi centralnemu nie wolno udzielać
pożyczek rządowi na finansowanie bieżących potrzeb budżetowych.
Instrumentami polityki monetarnej są:
- stopa procentowa (stopy: referencyjna/interwencyjna/repo, lombardowa,
redyskontowa, depozytowa),
- stopa rezerw obowiązkowych,
- operacje otwartego rynku.
b. Polityka fiskalna.
P.f. – zastosowanie narzędzi fiskalnych do realizacji określonych
celów. P.f. to całokształt polityki podatkowej państwa; decyzje
władzy ustawodawczej (parlamentu), rządu, ministra finansów odnośnie
ilości, rodzajów i wysokości wprowadzanych podatków. Instrumentami
polityki fiskalnej są:
- podatki,
- wydatki związ. z tworzeniem nowych miejsc pracy i z finansowaniem
programów zmiany kwalifikacji zawodowych,
- wydatki promujące restrukturyzację gospodarki,
- wydatki promujące rozwój drobnej przedsiębiorczości,
- wydatki na roboty publiczne,
- deficyt budżetowy,
- dług publiczny,
- zasiłki dla bezrobotnych,
- poręczenia i gwarancje państwa dla podmiotów zaciągających
pożyczki.
Polityka fiskalna – obejmuje wszystkie posunięcia rządu w sferze
wpływów i wydatków budżetowych w celu uzyskania kontroli i
oddziaływania na podział dochodów oraz na ogólny poziom aktywności
gospodarczej w kraju. Głównym sferą oddziaływania polityki fiskalnej
jest popyt.
Instrumenty polityki fiskalnej:
stopy podatkowe
wydatki budżetu państwa łącznie z transferami
3. Podmioty polityki finansowej państwa.
Podmiotem polityki monetarnej jest bank centralny. Podmiotami polityki
fiskalnej są: parlament, rząd, minister finansów, aparat skarbowy.
a. działalność i zakres odpowiedzialności banku centralnego.
DZIAŁALNOŚĆ
Bank centralny pełni w gospodarce trzy ważne funkcje, ponieważ jest:
- centralnym bankiem państwa,
- emitentem pieniądza,
- bankiem nadrzędnym dla innych banków.
CENTRALNY BANK PAŃSTWA
Bank centralny jest bankiem państwa – oznacza to, że świadczy
usługi bankowe instytucjom rządowym, w tym między innymi prowadzi
rachunek Ministerstwa Finansów. Bank centralny zajmuje się także
bieżącym rozliczaniem dochodów i wydatków państwa, obsługuje przy
tym emisje skarbowych papierów wartościowych (emitowanych przez
państwo).
BANK EMISYJNY
Bank centralny zajmuje się – w imieniu państwa – emisją
pieniądza. Bank centralny jest jedyną instytucją, uprawnioną do
emitowania znaków pieniężnych danego państwa. Określa przy tym nie
tylko wielkość emisji, ale też podejmuje decyzje o wprowadzeniu
pieniądza do obiegu. Bank emisyjny decyduje również o ilości
pieniądza znajdującego się w obiegu – w celu oddziaływania na tę
wielkość używa własnych instrumentów: m. in. stóp procentowych i
operacji otwartego rynku.
J
j
摧ᘠc
Bank centralny świadczy usługi bankowe na rzecz innych banków:
przyjmuje ich depozyty oraz udziela kredytów. Jedną z ważnych funkcji
banku centralnego jest dostarczanie gotówki bankom komercyjnym oraz
prowadzenie rozliczeń międzybankowych. Istotne jest również, że
bank centralny jest dla banków handlowych „pożyczkodawcą ostatniej
instancji”. Oznacza to, że w razie potrzeby banki komercyjne mogą
uzyskać kredyt w banku centralnym (jest to element ochraniający system
bankowy przed utratą płynności). Bank centralny jest więc
stabilizatorem systemu bankowego, a jednym z jego zadań jest
zapewnienie jak największego bezpieczeństwa rynku pieniężnego.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ
Bank centralny odpowiada za:
· stabilny poziom cen (cel strategiczny),
· (z punktu widzenia Keynsistów odpowiednio wielką) podaż
pieniądza, wysokość stóp procentowych, wielkość kredytu,
· poziom kursów walutowych (w razie potrzeby przeprowadza konieczne
interwencje),
· bezpieczeństwo systemu bankowego w danym kraju.
b. działalność i zakres odpowiedzialności władz fiskalnych.
DZIAŁALNOŚĆ
Władze fiskalne:
- konstruują system podatkowy,
- ściągają podatki,
- kontrolują działalność przedsiębiorstw (czy nie dochodzi do
oszustw podatkowych),
- podejmują decyzje odnośnie wydatkowania zebranych środków.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ:
Władze fiskalne odpowiadają za:
- zapewnienie środków dla działalności państwa (spełnianie funkcji
państwa),
- realizację celów polityki finansowej.
4. Przesłanki koordynacji polityki monetarnej z polityką fiskalną.
Ze względu na potężne możliwości oddziaływania władz monetarnych
na gospodarkę a także dlatego, iż działania te mogą być z sobą
sprzeczne w realizowaniu podstawowych celów gospodarki, działalność
władz monetarnych i fiskalnych powinna być skoordynowana. Nie podważa
to autonomii działania Banku Centralnego, który może być poddawany
naciskom władz fiskalnych zwłaszcza w kwestii emisji pieniądza w celu
sfinansowania deficytu. Argument koordynacji wynika stąd, że rząd
(państwo) jest najpotężniejszym podmiotem gospodarki ze względu na
rozmiary zasobów i dochodów.
Oba rodzaje polityki muszą obejmować cele globalne: walka z
bezrobociem, wzrost gospodarczy, ograniczanie amplitudy wahań cyklu
koniunkturalnego, walka z inflacją.
5. Cele polityki finansowej państwa.
a. cele uniwersalne.
- promowanie wzrostu gospodarczego (przyrostu PKB),
- stabilizacja cykli koniunkturalnych (przy pomocy automatycznych
stabilizatorów koniunktury: podatków progresywnych i zasiłków dla
bezrobotnych oraz narzędzi dyskrecjonalnych, czyli np. zwiększonych
wydatków rządowych),
- ochrona wartości pieniądza w czasie (przeciwdziałanie, zapobieganie
inflacji),
- ochrona dotychczas istniejących miejsc pracy oraz tworzenie nowych,
- wspieranie konkurencyjności gospodarki,
- bezpieczeństwo systemu finansowego.
b. cele specyficzne.
Cele specyficzne to cele uniwersalne skonkretyzowane ze względu na dany
kraj i czas.
6. Narzędzia polityki finansowej.
Narzędzia polityki finansowej można podzielić na narzędzia monetarne
i fiskalne.
Narzędzia monetarne to:
- stopa procentowa (stopy: referencyjna/interwencyjna/repo, lombardowa,
redyskontowa, depozytowa),
- stopa rezerw obowiązkowych,
- operacje otwartego rynku.
Narzędzia fiskalne to:
- podatki,
- dług publiczny,
- deficyt budżetowy,
- gwarancje kredytowe udzielane podmiotom gospodarczym.
Głównym celem oddziaływania polityki fiskalnej jest globalny popyt.
Dzieje się to za sprawą możliwości kształtowania przez Rząd
deficytu lub nadwyżki budżetowej. Te dwa czynniki w wyraźny sposób
wpływają na poziom globalnego popytu w państwie. Wzrost deficytu
budżetowego strukturalnego powoduje napływ do gospodarki środków
pieniężnych a co za tym idzie wzrost popytu. Natomiast zmniejszenie
deficytu strukturalnego lub w skrajnym przypadku osiągnięcie nadwyżki
powoduje zmniejszenie ilości środków pieniężnych w gospodarce oraz
zmniejszenie popytu. Zatem można wydzielić dwie tendencje polityki
fiskalnej:
polityka restrykcyjna – mająca na celu zmniejszenie popytu globalnego
poprzez:
-zmniejszenie konsumpcji (C) i zwiększenie podatków
-zmniejszenie inwestycji (I) i zwiększenie podatków
- zmniejszenie wydatków
polityka mająca na celu zwiększenie popytu globalnego poprzez:
polityka pasywna – prowadzona przez automatyczne stabilizatory
gospodarki
Prawo Okuna.
Potencjalny PNB – całkowita wartość produkcji, która mogłaby
zostać wytworzona w warunkach pełnego zatrudnienia.
Luka PNB – różnica między potencjalnym PNB a rzeczywistym PNB.
Prawo Okuna – mówi, że dla każdego procentu wzrostu rzeczywistej
stopy bezrobocia powyżej naturalnej stopy bezrobocia, luka PNB
powiększa się o 3%
Luka PNB = -3(rzeczywista stopa bezrobocia - naturalna stopa bezrobocia)
Rola polityki fiskalnej w gospodarce krajowej.
Głównym celem oddziaływania polityki fiskalnej jest globalny popyt.
Dzieje się to za sprawą możliwości kształtowania przez Rząd
deficytu lub nadwyżki budżetowej. Te dwa czynniki w wyraźny sposób
wpływają na poziom globalnego popytu w państwie. Wzrost deficytu
budżetowego strukturalnego powoduje napływ do gospodarki środków
pieniężnych a co za tym idzie wzrost popytu. Natomiast zmniejszenie
deficytu strukturalnego lub w skrajnym przypadku osiągnięcie nadwyżki
powoduje zmniejszenie ilości środków pieniężnych w gospodarce oraz
zmniejszenie popytu. Zatem można wydzielić dwie tendencje polityki
fiskalnej:
polityka restrykcyjna – mająca na celu zmniejszenie popytu globalnego
poprzez:
zmniejszenie konsumpcji (C) i zwiększenie podatków
zmniejszenie inwestycji (I) i zwiększenie podatków
zmniejszenie wydatków
polityka mająca na celu zwiększenie popytu globalnego poprzez:
polityka pasywna – prowadzona przez automatyczne stabilizatory
gospodarki
Automatyczne stabilizatory gospodarki:
progresywna skala podatkowa
zasiłek dla bezrobotnych – dzięki zasiłkom konsumpcja bezrobotnych
nie spada do zera i popyt globalny jest sztucznie podtrzymywany
Efekt wypychania – zjawisko występujące, gdy w wyniku reakcji rynku
pieniężnego efektywność polityki fiskalnej zmniejsza się. Wzrost
deficytu strukturalnego (w wyniku obniżek podatków lub zwiększenia
wydatków rządowych) może prowadzić do wzrostu stopy procentowej, a
przez to do mniejszych inwestycji. Tak więc część indukowanego
wzrostu PNB może być zrównoważona, gdy większy deficyt wypycha
inwestycje. Wypychanie jest związane z wpływem deficytu
strukturalnego.
Polityka monetarna (pieniężna) polega na regulowaniu stopy wzrostu
podaży pieniądza w celu wspierania rozwoju gospodarczego oraz
stabilizacji poziomu produkcji (cen) i zatrudnienia; podmiotem polityki
monetarnej jest bank centralny.
Funkcje banku centralnego;
-instytucja emitująca pieniądz gotówkowy;
-bank banków (zapewnia sprawne funkcjonowanie systemu bankowego);
-bank państwa (finansowanie deficytu, rozliczenia budżetu, kontrola
podaży pieniądza).
Obszary polityki monetarnej:
a)regulowanie podaży pieniądza - dostosowywanie jej do poziomu
przewidywanej aktywności gospodarczej oraz nieuniknionego wzrostu cen
za pomocą:
-bazy monetarnej (pieniądza wielkiej mocy), która obejmuje gotówkę
znajdującą się w obiegu oraz rezerwy gotówkowe banków komercyjnych;
jej wielkość wpływa na podaż pieniądza poprzez mnożnik kreacji
pieniądza, którego wielkość zależy od współczynnika rezerw
banków komercyjnych oraz od stosunku ilości gotówki do ilości
depozytów;
-podaż pieniądza = wskaźnik kreacji pieniądza * baza monetarna;
-stopy procentowej polegającej na ustalaniu stopy procentowej i
dostarczaniu odpowiedniej ilości pieniądza w formie kredytów dla
banków komercyjnych;
b) operowanie zmianami stopy procentowej - określanie "ceny" kapitału;
stopa procentowa pełni funkcję wskaźnika-informatora o polityce
pieniężnej państwa oraz funkcję bodźca (wpływa na zachowania
przedsiębiorstw i gospodarstw domowych);
c) oddziaływanie na kurs walutowy (stabilizacja).
Instrumenty polityki pieniężnej:
a)oddziaływanie na płynność bankową:
-stopa dyskontowa - określanie stopy procentowej stosowanej przez bank
centralny przy udzielaniu pożyczek bankom komercyjnym;
-operacje otwartego rynku - działania polegające na kupowaniu i
sprzedawaniu przez bank centralny publicznych papierów wartościowych i
wywieraniu w ten sposób wpływu na rezerwy gotówkowe banków
komercyjnych;
-rezerwy obowiązkowe - część rezerw, która nie może być
wykorzystywana przez banki komercyjne do udzielania pożyczek (wyraża
się ją w procentach wartości depozytów złożonych w danym banku);
b) bezpośrednia kontrola kredytów bankowych - ograniczanie drogą
administracyjną wzrostu kredytów bankowych (racjonowanie kredytów);
Ekspansywna (miękka) polityka pieniężna - zwiększanie podaży
pieniądza (obniżanie stopy dyskontowej, zakupy na otwartym rynku,
obniżanie poziomu rezerw obowiązkowych).
Restrykcyjna (twarda) polityka pieniężna - zmniejszanie podaży
pieniądza (podwyższanie stopy dyskontowej, sprzedaż na otwartym
rynku, podwyższanie poziomu rezerw obowiązkowych).
Selektywna polityka kredytowa polega na modyfikowaniu zachowania
instytucji kredytowych celem ułatwienia pewnym obszarom gospodarki
dostęp do kredytów (kredyty preferencyjne, gwarancje kredytowe,
racjonowanie kredytów).
Ograniczenia skuteczności polityki pieniężnej:
a)konflikty celów:
-zewnętrznych z wewnętrznymi (np. bilans płatniczy stopa procentowa);
-wewnętrznych (np. inflacja bezrobocie);
b)problemy z realizacją polityki pieniężnej;
c)niedostateczna elastyczność struktur ekonomicznych i społecznych;
d)ograniczenia swobody kształtowania polityki pieniężnej przez
organizacje międzynarodowe.